Ένα από τα έθιμα που παραμένουν αναλλοίωτα στο χρόνο σε πολλές περιοχές της χώρας είναι τα «κάλαντα» τα οποία είναι συνδεδεμένα, κυρίως, με τις μεγάλες γιορτές του Δωδεκαημέρου.
Μέσα από το τραγούδι οι μικροί και μεγάλοι «καλαντιστές» εξιστορούν τα γεγονότα των ημερών και παινεύουν τον οικοδεσπότη, την κυρά και το σπίτι. Η ονομασία τους προέρχεται από τη λατινική λέξη «calenda», που σημαίνει αρχή του μήνα, η οποία διαμορφώθηκε από το ελληνικό ρήμα «καλώ».
Ως αντάλλαγμα στο γιορτινό τραγούδι δίνεται φιλοδώρημα, το οποίο σήμερα είναι συνήθως κάποιο χρηματικό ποσό. Παλαιότερα οι άνθρωποι έδιναν φαγώσιμα, όπως γλυκά, πίτες κ.ά.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παραλλαγές καλάντων που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα. Οι στίχοι διαμορφώνονται ανάλογα με τις διαλέκτους και τα ιδιώματα της κάθε περιοχής και η μουσική ανάλογα με την παράδοση του κάθε τόπου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια τα κάλαντα περιελάμβαναν όργανα από παραδοσιακούς μουσικούς. Για αυτό τον λόγο, πολλές φορές θύμιζαν περισσότερο παραδοσιακά τραγούδια, παρά κάλαντα.
Πότε λένε τα κάλαντα
Και όμως τα κάλαντα λέγονται τέσσερις φορές το χρόνο και όχι τρεις που νομίζουν οι περισσότεροι.
Αυτές είναι:
- τα κάλαντα των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου)
- τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς (31 Δεκεμβρίου), και
- τα κάλαντα των Φώτων (5 Ιανουαρίου) που τα λέμε την προηγούμενη ημέρα (παραμονή) της γιορτής.
- το Σάββατο του Λαζάρου (το Σάββατο πριν από την Κυριακή των Βαΐων) τα παιδιά γυρίζουν τα σπίτια και τραγουδούν τα ειδικά κάλαντα (Λαζαρικά) σε διάφορες παραλλαγές, που εξιστορούν την «εκ νεκρών έγερση» του Λαζάρου.
Κάλαντα Δωδεκανήσου
Οι στοίχοι που ακολουθούν είναι έκδοση των καλάντων που ψάλλονται την παραμονή των Χριστουγέννων στα νησιά των Δωδεκανήσων. Ωστόσο κάθε νησί, κάθε χωριό έχει τις δικές του παραλλαγές στα παραδοσιακά κάλαντα.
Aύτη είναι η ημέρα,
όπου ήρθ᾿ ο Λυτρωτής,
απὸ Μαριὰμ Μητέρα,
εκ Παρθένου γεννηθείς.
Άναρχος αρχὴν λαμβάνει,
και σαρκοῦται ο Θεός,
ο Αγέννητος γεννάται
εις την φάτνην ταπεινός.
Όσοι έχετε στα ξένα,
να δεχθήτε με καλό,
και του χρόνου με υγεία
το Θεό παρακαλῶ.
Κάλαντα Μακεδονίας
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα,
τώρα Χριστός γιννιέτι
Γιννιέται κι βαφτίζιτι
στους ουρανούς απάνου
Όλοι οι Αγγέλοι χαίρουντι
κι όλοι δοξολογιούντι
Και τα δαιμόνια σκάζουνε,
και σκάζουν και πλαντάζουν
Σὲ τουτ᾿ το σπίτι πούρθαμε,
μι μάρμαρου στρουμένου.
Κάλαντα Δωδεκανήσων
Κάλαντα Αιγαίου
Τα κάλαντα των Χριστουγέννων που άδουν τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων στα νησιά του Αιγαίου επίσης διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή.
Κάτω στά Ἱεροσόλυμα, στης Βηθλεὲμ την πόλη,
εκεί δεντρὶ δεν ήτανε, δεντρί ξεφανερώθη.
Κι ανάμεσα στους κλώνους του, αγγέλοι κι αρχαγγέλοι
κι ο Μιχαὴλ Αρχάγγελος ξεφτερουγᾶ καὶ λέει:
-Χριστέ, για δώσ᾿ μου τα κλειδιὰ και τα χρυσὰ κλειδάκια,
ν᾿ ανοίξω τον παράδεισο, να μπῶ σὲ περιβόλι,
να κόψω μήλο δροσερό, να πιῶ νερὸ δροσάτο,
να γείρω ν᾿ αποκοιμηθώ σε νεραντζιά ῾πὸ κάτω.
Και σας καληνυχτίζουμε, πεσέτε κοιμηθήτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς ὡς σηκωθήτε,
στην εκκλησία τρέξετε όλοι με προθυμίαν
και του Χριστού να ακούσετε τη θεία λειτουργία.
Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Αιγαίου
Τα κάλαντα των Χριστουγέννων που άδουν τα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων στα νησιά του Αιγαίου επίσης διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή.
Κάτω στά Ἱεροσόλυμα, στης Βηθλεὲμ την πόλη,
εκεί δεντρὶ δεν ήτανε, δεντρί ξεφανερώθη.
Κι ανάμεσα στους κλώνους του, αγγέλοι κι αρχαγγέλοι
κι ο Μιχαὴλ Αρχάγγελος ξεφτερουγᾶ καὶ λέει:
-Χριστέ, για δώσ᾿ μου τα κλειδιὰ και τα χρυσὰ κλειδάκια,
ν᾿ ανοίξω τον παράδεισο, να μπῶ σὲ περιβόλι,
να κόψω μήλο δροσερό, να πιῶ νερὸ δροσάτο,
να γείρω ν᾿ αποκοιμηθώ σε νεραντζιά ῾πὸ κάτω.
Και σας καληνυχτίζουμε, πεσέτε κοιμηθήτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς ὡς σηκωθήτε,
στην εκκλησία τρέξετε όλοι με προθυμίαν
και του Χριστού να ακούσετε τη θεία λειτουργία.
Κάλαντα Ικαρίας
Χαρακτηριστικό των καλάντων όλων των νησιών, είναι ότι οι καλαντιστές προσπαθούσαν να πουν όσο το δυνατόν περισσότερα και καλύτερα παινέματα, ώστε να πάρουν και καλύτερο φιλοδώρημα. Οι καλαντιστές στην Ικαρία αφιέρωναν περισσότερο χρόνο από το τραγούδι τους για να παινέσουν, παρά για εξιστορήσουν τα γεγονότα.
Για σένα κόρη όμορφη
ήρθαμε να τα πούμε
και τα καλά Χριστούγεννα
για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε.
Και του χρόνου να σας πούμε,
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Αν έχεις κόρη όμορφη,
βάλε τη στο τσιμπίδι,
και κρέμασε την αψηλά,
να μην τη φαν οι ψύλλοι.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε.
Και του χρόνου να σας πούμε,
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Σ’ αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε
καράβια ‘ν’ ασημένια,
του χρόνου σαν και σήμερα
να ‘ναι μαλαματένια.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε.
Και του χρόνου να σας πούμε,
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Για σένα κόρη όμορφη,
ήρθαμε να τα πούμε
και τα καλά Χριστούγεννα
για να σου ευχηθούμε.
Φέρτε μας κρασί να πιούμε
και του χρόνου να σας πούμε.
Και του χρόνου να σας πούμε,
φέρτε μας κρασί να πιούμε.
Κάλαντα Χριστουγέννων Ικαρίας
Κάλαντα Κερκύρας
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολυάριθμες παραλλαγές καλάντων που υπάρχουν στην Κέρκυρα.
Σήμερο οἱ μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη.
Και ο Ηρῴδης ταραχθεὶς έγινε θηριώδης.
Κράζει τους μάγους και ρωτά: -Μάγοι που θε να πάτε;
Στης Βηθλεὲμ το σπήλαιο, την πόλη την Αγία.
Π᾿ εκεί γεννάει τὸ Χριστὸ ἡ Δέσποινα Μαρία.
Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα Κέρκυρας
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολυάριθμες παραλλαγές καλάντων που υπάρχουν στην Κέρκυρα.
Σήμερο οἱ μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη.
Και ο Ηρῴδης ταραχθεὶς έγινε θηριώδης.
Κράζει τους μάγους και ρωτά: -Μάγοι που θε να πάτε;
Στης Βηθλεὲμ το σπήλαιο, την πόλη την Αγία.
Π᾿ εκεί γεννάει τὸ Χριστὸ ἡ Δέσποινα Μαρία.
Κάλαντα Κρήτης
Η κρητική διάλεκτος δίνει διαφορετικό χαρακτήρα και ομορφιά σε κάθε στίχο, ενώ κάθε τραγούδι δείχνει πώς πραγματικά ήταν τα Χριστούγεννα στην Κρήτη.
Κάτι ακόμα που κάνει τα κάλαντα της Κρήτης τόσο μοναδικά είναι οι αυτοσχεδιασμοί. Οι ντόπιοι πατούσαν πάνω στους παραδοσιακούς στίχους και άλλαζαν κάποια πράγματα για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες που είχαν κάθε φορά.
Καλήν εσπέραν, άρχοντες, κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θεία γέννηση να πω στ᾿ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ᾿ η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται, εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα
και κρουσταλλίδα του γιαλού και πάχνη από τα δέντρα,
απού τον έχεις τον υγυιό το μοσχοκανακάρη,
λούζεις τον και στολίζεις τον και ’ς το σκολειό τον πέμπεις.
Κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ᾿ ένα χρυσό βεργάλι
και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι.
Είπαμε δα για την κερά, ας πούμε για την βάγια:
Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το διπλέρι
και κάτσε και ντουσούντιζε είντα θα μας ε-φέρεις,
γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για χοιρινό κομμάτι,
γι᾿ απάκι, για λουκάνικο, για αγριμιού κομμάτι,
κι από τον πίρο του βουτσιού να πιούμε μία γεμάτη.
Κι από την μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι.
Κι αν το ’χει κάμει η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
Κι από το πιθαράκι σου λάδι ’να κουρουπάκι
κι αν είναι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ᾿ ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλληκάρια.
Κι αν είναι με το θέλημα, άσπρη μου περιστέρα,
ανοίξατε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.
Δώστε μας για τον κόπο μας, ό,τι ’ναι ο ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
Και εις έτη πολλά!
Κάλαντα Χριστουγέννων Κρήτης
Κάλαντα Πόντου
Το ιδιαίτερο των ποντιακών καλάντων είναι ότι συνοδεύονται από την πατροπαράδοτη Ποντιακή λύρα. Τα έψελναν μικροί και μεγάλοι χωρισμένοι σε ομάδες, τη παραμονή ή ανήμερα των Χριστουγέννων, κυρίως μετά τη δύση του ήλιου.
Χριστός γεννέθεν, χαρά στον κόσμον,
ακαλή ώρα, καλή ση μέρα,
ακαλόν παιδίον οψές γεννέθεν,
ψες γεννέθεν, ουρανεστάθεν.
Τον εγέννησεν η Παναία,
τον ανέσταισεν Αειπαρθένος.
Εκαβάλλκεψεν χρυσόν πουλάριν,
εκατήη στο σταυροδρόμιν.
Έρπαξαν ατόν οι σκύλ᾿ Εβραίοι,
σκύλ᾿ Εβραίοι και μίλ᾿ Εβραίοι.
Ας σ᾿ αρχοντικά κι άσ᾿ σην καρδίαν,
γαίμαν έσταξεν, φλογήν κι άσ᾿ εφάνθεν.
Όπου έσταξεν κι εμυροστάθεν,
εμυρίσ᾿ ατόν ο κόσμος όλος.
Να μυρίσ᾿ ατόν κι εσύ, αφέντα,
εκατήη στο σταυροδρόμιν.
Έμπα σον νουντάν κι έλα σην πόρτα,
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Έβγαλ᾿ τον κισέ και δος παράδας
έξου στέκουν τα παλληκάρια.
Και θυμίζουν στον νοικοκύρην,
νοικοκύρην και βασιλέαν.
Ποντιακά Κάλαντα Χριστουγέννων /Χριστός Γεννέθεν/ Γιώργος Δημητριάδης – Δημήτρης Κοσμίδης & Μαθητές
Κάλαντα Πελοποννήσου
Στην Πελοπόννησο τα κάλαντα χορεύονται κιόλας! Τα κάλαντα με μικρές παραλαγές κυρίως στη μελωδία και το ρυθμό, τραγουδιούνται σε όλη την Πελοπόννησο.
Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου,
για εβγάτε, δέστε, μάθετε, πως ο Χριστός γεννιέται,
γεννιέται κι αναθρέφεται στο μέλι και στο γάλα,
το μέλι τρών’ οι άρχοντες, το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοχόρταρο το λούζουντ’ οι κυράδες.
Κυρά ψιλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,
κυρά μ’ όταν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου,
βάζεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλι
και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δαχτυλίδι.
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,
μόνο σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε·
εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού πολλούς χρόνους να ζήση.
Δώστε μας και τον κόκορα, δώστε μας και την κότα,
δώστε μας και πέντ’, έξ’ αυγά, να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Κάλαντα Πελοποννήσου
Κάλαντα Θράκης
Τα Κάλαντα της Θράκης, έχουν ρίζες που χάνονται στην ιστορία και παρουσιάζουν μια πραγματικά εξαιρετική ποικιλία. Μάλιστα, η Ανατολική Θράκη ως περιοχή είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια λαογραφική και δημοτική της παράδοση.
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους, τους ιεράρχες.
Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
στη Σμύρνη πηγαίν’τε, μαμές να φέρ’τε.
Άγια Μαρίνα, Άγια Κατερίνα,
στη Σμύρνη πάνε, μαμές να φέρουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.
Κάλαντα Θράκης
Κάλαντα Ηπείρου
Η σημαντικότερη αναφορά που γίνεται στα κάλαντα Χριστουγέννων της Ηπείρου είναι ένα τοπικό χριστουγεννιάτικο έθιμο, τα σπάργανα του Χριστού. Τα σπάργανα είναι ένα τοπικό γλύκισμα, μελωμένο με ζαχαρόνερο και πασπαλισμένο με καρύδια και κανέλα που το ετοίμαζαν την παραμονή των Χριστουγέννων.
Ελάτε εδώ, γειτόνισσες
και εσείς γειτονοπούλες,
τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Να πάμε να γυρίσουμε
και βάγια να σκορπίσουμε,
να βρούμε και την Παναγιά,
οπού μας φέρνει τη χαρά.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,
γεννιέται μες στα λούλουδα,
γεννιέται μες στα λούλουδα,
κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ,
τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν’ αλλάξουμε.
ΠΗΓΗ: newsbomb.gr
