Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστησε το ήσυχο ελληνικό λιμάνι της Αλεξανδρούπολης επίκεντρο διεθνούς γεωπολιτικού ενδιαφέροντος
Η επιστολή του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Sergei Lavrov προς τον τότε Έλληνα ομόλογό του Νίκο Δένδια τα έλεγε… όλα.
«Μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών, στέλνουμε επίσημο αίτημα στους συναδέλφους μας στη Συμμαχία και στις χώρες του ΟΑΣΕ, καλώντας τους να εξηγήσουν πώς σκοπεύουν να εκπληρώσουν τη δέσμευσή τους να μην ενισχύσουν την ασφάλειά τους εις βάρος της ασφάλειας των άλλων.
Εάν δεν προτίθενται να το πράξουν, εξηγήστε γιατί όχι.
Αυτό θα αποτελέσει βασικό ζήτημα για τον καθορισμό των περαιτέρω προτάσεών μας, τις οποίες θα αναφέρουμε στον Ρώσο Πρόεδρο Vladimir Putin».
Έτσι είχε περιγράψει ο Lavrov τα θέματα ασφαλείας, φωτογραφίζοντας τη Σούδα, αλλά κυρίως την Αλεξανδρούπολη.
Σημειώνεται πως είχε προηγηθεί προσωπική επικοινωνία του Νίκου Δένδια, κατά την οποία ο Ρώσος υπουργός εξωτερικών εξέφρασε την ανησυχία του για την χρήση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης ως διαμετακομιστικού κέντρου στρατιωτικού υλικού των ΗΠΑ με κατεύθυνση την Ουκρανία.
Και εν προκειμένω αξίζει να τεθεί το εξής ερώτημα: Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστησε το ήσυχο ελληνικό λιμάνι της Αλεξανδρούπολης επίκεντρο διεθνούς γεωπολιτικού ενδιαφέροντος.
Σιτηρά…
Αφ’ ης στιγμής η Μόσχα απεσύρθη ακυρώνοντας εν τοις πράγμασι τη συμφωνία για τα ουκρανικά σιτηρά, ένα παροιμιώδες τρίξιμο δοντιών ακούστηκε σε Ουάσιγκτον, Βρυξέλλες, Κίεβο και άλλες πρωτεύουσες.
Σύμφωνα και με τον διπλωματικό σύμβουλο του State Department John Sitilides, κύριο μέλημα είναι πλέον πώς θα προχωρήσει η αποστολή ζωτικής σημασίας τροφίμων σε αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας, οι οποίες εξαρτώνται από τις εξαγωγές της Ουκρανίας προκειμένου να καταφέρουν να διατηρήσουν τα διατροφικά αποθέματά τους.
Επιδέξιοι διπλωμάτες έχουν επιφορτιστεί να μεταπείσουν τη Μόσχα, ώστε να υπάρξει επανέναρξη των εξαγωγών μέσω της Μαύρης Θάλασσας, στηρίζοντας ταυτόχρονα την οικονομία της Ουκρανίας, σε αυτό που μπορεί να είναι απλώς η αρχική φάση ενός μακροχρόνιου αγώνα με τις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις.
Ακόμη κι έτσι, όμως, απαιτούνται στρατηγική σκέψη και μετασχηματισμός όχι μόνο της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, αλλά και ολόκληρης της νοτιοανατολικής Ευρώπης, που αποτελεί σύνορο με τη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία και θεμέλιος λίθος της εύθραυστης αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Ευρώπης.
Μια ιδανική επιλογή είναι, λέει ο Sitilides, το ελληνικό λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, του οποίου το μέτριο μέγεθος και η οικονομία δεν δικαιώνουν τις σημαντικές ευκαιρίες που προσφέρει για την επίλυση του γρίφου των γραμμών θαλάσσιου εφοδιασμού που ξεκινούν από την Οδησσό και άλλα ουκρανικά λιμάνια μέσω της Μεσογείου προς τις ξένες αγορές.
Η στρατηγική σημασία της Αλεξανδρούπολης
Η Αλεξανδρούπολη βρίσκεται σε μια σχετικά υπανάπτυκτη περιοχή της βόρειας Ελλάδας, λίγα μίλια από τα τουρκικά σύνορα και 60 μίλια βόρεια από τα στενά των Δαρδανελίων που οδηγούν στη Μαύρη Θάλασσα.
Πρόκειται για το σημείο εκκίνησης ενός κάθετου διαδρόμου που οδηγεί απευθείας στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, η οποία μοιράζεται σύνορα με την Ουκρανία.
«Ο χερσαίος διάδρομος εκτείνεται παράλληλα με τις ναυτιλιακές λωρίδες της Μαύρης Θάλασσας που είναι κλειστές στις ουκρανικές εξαγωγές από το ρωσικό ναυτικό, χρησιμεύοντας ως πύλη προς τη νότια Ευρώπη, χωρίς κάποιος να χρειάζεται να εισέλθει στο επικίνδυνο θέατρο της Μαύρης Θάλασσας, εξοικονομώντας έτσι πολύτιμο χρόνο και κόστος μεταφοράς και παρέχοντας μια εναλλακτική λύση απέναντι στην εκστρατεία εκφοβισμού της Μόσχας».
Σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, «το λιμάνι προσφέρει στρατηγική ετοιμότητα, υλικοτεχνική υποστήριξη και προβολή ισχύος, χάρη στον ισχυρό συγχρονισμό μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ελλάδας».
Το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον ξεκίνησε πριν από περίπου πέντε χρόνια, όταν η κυβέρνηση Trump προσπάθησε να αναπτύξει ένα φιλοδυτικό σημείο για να ανταγωνιστεί το ελεγχόμενο από την Κίνα λιμάνι του Πειραιά, που εξαγοράστηκε από το Πεκίνο κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008, όταν οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες γύρισαν την πλάτη στην Αθήνα.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανησυχούσε επίσης για το μεγάλο λιμάνι της Θεσσαλονίκης στη βόρεια Ελλάδα, που ανήκει στον Ελληνορώσο επιχειρηματία Iβάν Σαββίδη, ο οποίος υποτίθεται πως διατηρούσε κομματικούς δεσμούς με τον Putin.
Έτσι, στο πλαίσιο της πρόσφατης Συμφωνίας Αμοιβαίας Άμυνας και Συνεργασίας με την Ελλάδα, οι Ηνωμένες Πολιτείες προώθησαν τα σχέδια αναβάθμισης της Αλεξανδρούπολης σε στρατηγικό κόμβο logistics, του οποίου τα σχέδια επέκτασης περιλαμβάνουν στρατό, ενέργεια και μεταφορές.
Τρία χρόνια πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το Πεντάγωνο είχε ήδη μεταφέρει στην Αλεξανδρούπολη ένα τεράστιο οπλοστάσιο: 117.000 τόνους στρατιωτικού εξοπλισμού, συμπεριλαμβανομένων εβδομήντα αεροπλάνων και 165 τεθωρακισμένων.
Στους δεκαέξι μήνες από την έναρξη της σύγκρουσης, το λιμάνι ήταν μια κρίσιμη θαλάσσια γραμμή σωτηρίας για τον ανεφοδιασμό των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στα δυτικά σύνορα της Ουκρανίας, παρέχοντας συνεχή ανεφοδιασμό όπλων, τροφίμων και βασικών ανθρωπιστικών προμηθειών.
Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Loyd Austin αναγνώρισε δημοσίως τον ρόλο της Ελλάδας που επίτρεψε «στις αμερικανικές δυνάμεις να υποστηρίξουν τους στόχους των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ για στρατηγική πρόσβαση στην περιοχή».
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας Bob Menendez επισκέφθηκε την Αλεξανδρούπολη τον Αύγουστο του 2022, με το Πεντάγωνο τότε να μεταφέρει 2.400 ελαφρά τεθωρακισμένα οχήματα, όπλα και κιβώτια πυρομαχικών μέσω του λιμανιού.
Σε ακρόαση της επιτροπής στην Ουάσιγκτον την περασμένη εβδομάδα, ο Menendez αποκάλεσε την Αλεξανδρούπολη «Σούδα του Βορρά και σημαντικό κόμβο ενέργειας και βάση του ΝΑΤΟ».
Συνέκρινε δε το λιμάνι του Αιγαίου με το στρατηγικό λιμάνι βαθέων υδάτων του κόλπου της Σούδας, στο νότιο ελληνικό νησί της Κρήτης.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Ουκρανίας, η Αλεξανδρούπολη λειτούργησε ως το σημείο εκκίνησης για δεκάδες σιδηροδρομικές αποστολές ενώ περίπου 4.500 φορτηγά εστάλησαν σε χώρες των Βαλκανίων και της Βαλτικής, παραδίδοντας περισσότερα από 2.400 τανκς, τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού και ελικόπτερα.
Για την πρόσφατη ετήσια άσκηση Defender Europe 23 στην ανατολική Ευρώπη, η τοπική ομάδα logistics του Πενταγώνου συντόνισε την αποστολή περισσότερων από 600 τεμαχίων στρατιωτικού εξοπλισμού και οχημάτων μέσα σε μόλις τέσσερις ημέρες – και το Πεντάγωνο σχεδιάζει να εγκαταστήσει βαρύ εξοπλισμό για να χειριστεί ακόμη περισσότερα φορτία.
Η αποδεδειγμένη διαλειτουργικότητα, η ετοιμότητα και η ικανότητα του λιμανιού έχει πολλαπλασιάσει τη στρατηγική του αξία για τις συμμαχικές δυνάμεις, που το περιλαμβάνουν πλέον στους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς τους σχεδιασμούς.
Οι βρετανικές, γαλλικές, ιταλικές και πορτογαλικές δυνάμεις έχουν χρησιμοποιήσει το λιμάνι.
Τα φορτηγά πλοία που ελλιμενίζονται στην Αλεξανδρούπολη εκφορτώνουν απευθείας και φορτώνουν από τέσσερα παράλληλα σιδηροδρομικά συστήματα που διασχίζουν τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, φθάνοντας στην Πολωνία σε μόλις πέντε ημέρες.
Κυβέρνηση Μητσοτάκη
Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του Έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη προχωρά σε ένα μεγάλο σχέδιο εκσυγχρονισμού του λιμανιού που περιλαμβάνει βελτιωμένες σιδηροδρομικές, οδικούς άξονες, αγωγούς και θαλάσσιες υποδομές για τη διασύνδεση της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Τον Ιούνιο, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα George Tsunis συγκάλεσε στο λιμάνι συνάντηση διπλωματών από χώρες της δυτικής Μαύρης Θάλασσας για να διερευνήσει τρόπους εμβάθυνσης της συνεργασίας και την ενίσχυση των υποδομών, των διαδρόμων και των δικτύων που διασχίζουν και συνδέουν την Ελλάδα με την Ουκρανία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και τη Μολδαβία.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι κυβερνήσεις τους αξιολογούν το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης ως τον καλύτερο τρόπο μεταφοράς των ουκρανικών σιτηρών.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ουκρανία αντιπροσωπεύει το 10% της παγκόσμιας αγοράς σιταριού, το 15% της αγοράς καλαμποκιού, το 13% της αγοράς κριθαριού και ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής ηλιελαίου.
Αυτό το έργο θα ενισχυθεί από μια επενδυτική αναβάθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1,1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, που θα ηλεκτροδοτήσει ολόκληρο το υποχρησιμοποιούμενο σιδηροδρομικό σύστημα και θα συνδέσει το λιμάνι με το Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών της ΕΕ.
Η πρώτη φάση περιλαμβάνει ένα έργο 35 εκατομμυρίων ευρώ για την εμβάθυνση του λιμανιού, την αγορά γερανών και την κατασκευή νέων αποθηκών για την αποθήκευση έως και 200.000 τόνων ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών το μήνα.
Ενεργειακός κόμβος
Ταυτόχρονα, η Ευρώπη επιδιώκει να επιταχύνει την ανεξαρτησία της από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες.
Η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου μπορεί να παρέχει άφθονες προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από υπεράκτια αποθέματα στην Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κύπρο και ενδεχομένως την Ελλάδα, τα οποία θα μεταφέρονται σε μια πλωτή μονάδα αποθήκευσης και επαναεριοποίησης ακριβώς έξω από τις ακτές της Αλεξανδρούπολης, η οποία θα λειτουργήσει έως τον Ιανουάριο του 2024.
Ένας δεύτερος μελλοντικός πλωτός τερματικός σταθμός νοτιοδυτικά της Αλεξανδρούπολης προχωρά ήδη.
Επιπλέον, τυχόν επέκταση του τρέχοντος διαδριατικού αγωγού που μεταφέρει αζερικό αέριο μέσω Τουρκίας στη βόρεια Ελλάδα, η επέκταση του αγωγού διασύνδεσης Ελλάδας-Βουλγαρίας και ενδεχομένως η αντιστροφή του διαβαλκανικού αγωγού για μεταφορά φυσικού αερίου προς βορρά από την Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας, Ρουμανίας και πιθανώς Ουκρανίας μπορούν από κοινού να μεταμορφώσουν το περιφερειακό ενεργειακό δίκτυο της νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Στην Αλεξανδρούπολη, οι αρμόδιοι φιλοδοξούν να πραγματοποιήσουν ένα σχέδιο επέκτασης που περιλαμβάνει αποβάθρες, έναν νέο τερματικό σταθμό για φορτία, μια επιπλέον προβλήτα 500 μέτρων και μια παράκαμψη στον τοπικό αυτοκινητόδρομο για σύνδεση με το λιτό αεροδρόμιο της πόλης, που βρίσκεται μόλις τρία μίλια μακριά, και ειδικά με την Εγνατία οδό, μήκους 420 μιλίων, που συνδέει τα λιμάνια του δυτικού Ιονίου με την Κωνσταντινούπολη στα ανατολικά.
Τουρκία
Η Τουρκία βλέπει αυτά τα σχέδια με σκεπτικισμό, μέσα από το πρίσμα του ανταγωνισμού της Μαύρης Θάλασσας παρά της λειτουργικής συμπληρωματικότητας.
Ο κάθετος άξονας βόρεια της Αλεξανδρούπολης θα ενισχύσει τις επιλογές μεταφόρτωσης πέρα από τα σημεία των Στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου, που ελέγχονται από την Τουρκία, και τη βόρεια διαδρομή μέσω Πολωνίας προς τη δυτική Ουκρανία.
Μια τέτοια διαμόρφωση θα αποκτήσει ουσία, όταν ολοκληρωθεί η ειρηνευτική συμφωνία.
Δεδομένων της πρόσφατης προσέγγισης Μητσοτάκη Erdogan στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, οι αξιόπιστες και περιβαλλοντικά ορθές γραμμές εφοδιασμού σε όλες τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης θα πρέπει να είναι ένας νέος τομέας στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ των γειτονικών χωρών.
Δεν υπάρχει καμία διαβεβαίωση ότι η Ρωσία θα σταματήσει να μπλοκάρει τα ουκρανικά λιμάνια μετά την αποχώρησή της από τη συμφωνία σιτηρών.
Ακόμη και αν αποκατασταθεί η ναυτιλία στη Μαύρη Θάλασσα, ο κίνδυνος επαναλαμβανόμενων κρίσεων θα υπάρχει για χρόνια, ίσως και δεκαετίες.
Η ανάγκη στρατηγικής διαφοροποίησης των ενεργειακών και επισιτιστικών διαδρόμων σε περίπτωση μελλοντικών κρίσεων ή ως εναλλακτικό σενάριο σε περίπτωση κατάρρευσης των συμφωνιών Ρωσίας-Ουκρανίας είναι αυτονόητη.
Οι πλοιοκτήτες θα αντιμετωπίζουν αυξημένα ασφάλιστρα για να μπουν στη Μαύρη Θάλασσα και έτσι θα παραμείνουν απρόθυμοι να περάσουν τα πλοία και τα φορτία τους από μια εμπόλεμη ζώνη χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας.
Αντί να μετατραπεί σε γεωπολιτικό σημείο ανάφλεξης, η ανάπτυξη του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης μπορεί να βοηθήσει στη σταθεροποίηση της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων και στην παροχή άφθονων προμηθειών φυσικού αερίου, καταλήγει ο γεωπολιτικός αναλυτής και διπλωματικός σύμβουλος του State Department Jonh Sitilidis.
Ωστόσο, το γεγονός ότι δίδεται τόση σημασία στο άλλοτε ήσυχο λιμάνι είναι ένα ανησυχητικό στοιχείο.
Η Ελλάδα πρέπει να επιλέξει πολύ προσεκτικά τις επόμενες κινήσεις της – ειδικά σε σχέση με τη Ρωσία.
Επισημαίνεται πως οι αμερικανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα έχουν επεκταθεί πολύ από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, και ανώτατοι αξιωματούχοι από τη Μόσχα τις έχουν χαρακτηρίσει απειλή για την εθνική ασφάλεια.
www.bankingnews.gr
