Ο καύσωνας που έπληξε τη χώρα μας από τα τέλη Ιουλίου μέχρι και την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου 2021, χαρακτηρίστηκε ως ένας από τους σφοδρότερους και μεγαλύτερους σε διάρκεια καύσωνες των τελευταίων δεκαετιών, και σίγουρα συγκρίσιμος με τους ιστορικούς καύσωνες του 1987 και 2007 που έχουν χαραχτεί στη μνήμη μας. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και η σπανιότητα του συγκεκριμένου καύσωνα μπορούν να αναδειχθούν μέσα από το ιστορικό κλιματικό αρχείο του ΕΑΑ που χρονολογείται από το 19ο αιώνα, και αποτελεί τη μοναδική ιστορική πηγή πληροφορίας για το κλίμα στην περιοχή μας, σε κλίμακα αιώνα.
Κύρια χαρακτηριστικά των καυσώνων είναι η ένταση και η διάρκειά τους. Η ένταση αναφέρεται τόσο στην απόλυτα μέγιστη θερμοκρασία (μέγιστη θερμοκρασία της θερμότερης ημέρας) που καταγράφεται κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, όσο και στη μέση τιμή των μέγιστων ημερήσιων θερμοκρασιών καθ’ όλη τη διάρκεια του επεισοδίου (μέση ένταση). Εκτός από τη μέγιστη θερμοκρασία της ημέρας (Tmax), ιδιαίτερα σημαντικές είναι και οι τιμές της ελάχιστης (νυχτερινής) θερμοκρασίας (Tmin), αλλά και της μέσης θερμοκρασίας καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου (Tmean). Η σοβαρότητα ενός καύσωνα ποσοτικοποιείται σε σχέση με την ένταση και τη διάρκειά του. Η προσέγγιση αυτή όμως δυσκολεύει τη σύγκριση ανάμεσα π.χ. σε ένα καύσωνα με μεγαλύτερη ένταση (υψηλότερες θερμοκρασίες) σε σχέση με κάποιον άλλον με μικρότερη ένταση αλλά μεγαλύτερη διάρκεια. Ένας πρόσθετος δείκτης που χρησιμοποιείται στη βιβλιογραφία και συνδυάζει την ένταση με τη διάρκεια ενός καύσωνα είναι η ‘αθροιστική’ (ή σωρευτική) ζέστη’ (cumulative heat), που προκύπτει αν προστεθούν οι αποκλίσεις της μέγιστης θερμοκρασίας κάθε μέρας του καύσωνα από κάποια τιμή κατωφλίου, για όλες τις μέρες που διαρκεί το επεισόδιο. Με κατώφλι τη θερμοκρασία των 37 oC για τη μέγιστη (Tmax), 26 oC για την ελάχιστη (Tmin) και 30 C για τη μέση θερμοκρασία 24ώρου (Tmean), υπολογίστηκε η ‘αθροιστική ζέστη’ για όλα τα επεισόδια καύσωνα. Οι τιμές κατωφλίου που επιλέχτηκαν αντιστοιχούν κατά προσέγγιση στο 95ο εκατοστημόριο της κατανομής της μέγιστης, ελάχιστης και μέσης ημερήσιας θερμοκρασίας αντίστοιχα στο σταθμό του Θησείου για το καλοκαίρι (Ιούνιος- Αύγουστος), και για την κλιματική περίοδο αναφοράς 1971-2000.
Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι τιμές των παραπάνω δεικτών για τον πρόσφατο καύσωνα του 2021, σε αντιπαράθεση με τις αντίστοιχες τιμές για τους ιστορικούς καύσωνες του 1987 και 2007, όπως αυτοί καταγράφηκαν στον ιστορικό σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο.
Πίνακας 1. Τιμές διάφορων δεικτών για τους καύσωνες 1987, 2007 και 2021, σύμφωνα με τον ιστορικό κλιματικό σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο. Οι υπογραμμισμένες τιμές αντιστοιχούν στα απόλυτα ρεκόρ.
| 1987 (20-27/7) | 2007 (24-28/6) | 2007 (19-27/7) | 2021 (28/7- 6/8) | |
| Διάρκεια (ημέρες) | 8 | 5 | 9 | 10 |
| Απόλυτα μέγιστη ημέρας ( Tmax), (C) | 42.8 | 44.8 | 41.9 | 43.9 |
| Απόλυτα μέγιστη νύχτας (Tmin), (C) | 28.6 | 30.1 | 30.8 | 31.6 |
| Απόλυτα μέγιστη 24ώρου (Tmean) (C) | 34.7 | 36.4 | 35.6 | 36.5 |
| Μέση ένταση μέγιστων (Tmax) (C) | 41.1 | 41.5 | 39.9 | 40.0 |
| Μέση ένταση ελαχίστων (Tmin) (C) | 27.5 | 28.8 | 28.0 | 29.4 |
| Μέση ένταση 24ώρου (Tmean) (C) | 33.8 | 34.4 | 33.3 | 34.0 |
| Σωρευτική ζέστη (Tmax) (C) | 32.8 | 22.6 | 26.4 | 30.4 |
| Σωρευτική ζέστη (Tmin) (C) | 12.3 | 14.0 | 18.2 | 33.7 |
| Σωρευτική ζέστη (Tmean) (C) | 30.6 | 21.9 | 29.9 | 40.3 |
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 1, αλλά και από τη σύγκριση με όλους τους καύσωνες από το 1890 έως σήμερα, ο πρόσφατος καύσωνας του 2021 έχει καταρρίψει κάθε προηγούμενο ρεκόρ σε αρκετούς δείκτες, και συγκεκριμένα παρουσιάζει:
Τη μεγαλύτερη διάρκεια καύσωνα που έχει καταγραφεί ποτέ στον ιστορικό σταθμό του ΕΑΑ (10 ημέρες), με τους καύσωνες 8-16/8/1945, 19-27/7/2007 και 8-16/7/2012 να ακολουθούν, με 9 μέρες διάρκεια.
Τη μεγαλύτερη τιμή ελάχιστης (νυχτερινής) θερμοκρασίας που έχει καταγραφεί ποτέ στον ιστορικό σταθμό του ΕΑΑ, ίση με 31.6 C (03/08/2021), με δεύτερη και τρίτη στη σειρά τη θερμοκρασία των 31.2 C (6/7/2000) και 31.1 C (25/8/1958) αντίστοιχα.
Τη μεγαλύτερη τιμή μέσης ελάχιστης θερμοκρασίας καθ’ όλη τη διάρκεια του επεισοδίου που έχει καταγραφεί σε καύσωνα, ίση με 29.4 C.
Τη μεγαλύτερη τιμή μέσης ημερήσιας θερμοκρασίας (θερμοκρασία 24ώρου) που έχει καταγραφεί ποτέ στον ιστορικό σταθμό του ΕΑΑ, ίση με 36.5 C (03/08/2021), με δεύτερη τη θερμοκρασία των 36.4 C στις 26/6/2007.
Τη δεύτερη μεγαλύτερη τιμή μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας που έχει καταγραφεί ποτέ στον ιστορικό σταθμό του ΕΑΑ, ίση με 43.9 C (03/08/2021), με το απόλυτο ρεκόρ να παραμένει στη θερμοκρασία των 44.8 C που καταγράφηκε κατά τον καύσωνα του Ιουνίου 2007 (26/6/2007) .
Τη μεγαλύτερη τιμή αθροιστικής (σωρευτικής) ζέστης (πλεονάζοντες C αθροιστικά για όλη τη διάρκεια του καύσωνα, σε σχέση με κάποια τιμή κατωφλίου), ίση με 40.3 C ως προς τη μέση θερμοκρασία 24ώρου και ίση με 33.7 C ως προς την ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία.
Συμπερασματικά, η μεγάλη διάρκεια, οι υψηλές θερμοκρασίες και κατά τη διάρκεια της νύχτας, και η συνολική αθροιστική ζέστη (συνδυασμός έντασης και διάρκειας) ήταν από τα κύρια χαρακτηριστικά του καύσωνα. Οι συνθήκες αυτές αυξάνουν ιδιαίτερα τον κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία, καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός δε μπορεί να ανακάμψει από το υψηλό θερμικό φορτίο της ημέρας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφορά των νυχτερινών θερμοκρασιών του πρόσφατου καύσωνα σε σχέση με τον ιστορικό καύσωνα του 1987, όπου οι νυχτερινές θερμοκρασίες ήταν κατά μέσο όρο 2 C χαμηλότερες.
Η παραπάνω ανάλυση αφορά στον κλιματικό σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο που παρέχει τη δυνατότητα συγκρίσεων σε κλίμακα αιώνα. Ο συγκεκριμένος καύσωνας είχε ιδιαίτερα μεγάλη γεωγραφική έκταση (Εικόνα) και έπληξε πολλές περιοχές της Μεσογείου. Σε άλλες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας σημειώθηκαν πολύ μεγαλύτερες θερμοκρασίες (έως και 47 C) καταρρίπτοντας επίσης ιστορικά ρεκόρ, σύμφωνα με το δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών της υπηρεσίας meteo του ΕΑΑ, και της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας.
1. Αν και το φαινόμενο του καύσωνα είναι ευρέως αντιληπτό ως μια παρατεταμένη περίοδος υπερβολικής ζέστης, δεν υπάρχει στη διεθνή βιβλιογραφία κοινά αποδεκτός ορισμός σχετικά με το τι συνιστά ‘παρατεταμένη περίοδο’ και κυρίως τι συνιστά ‘υπερβολική ζέστη’. Η ελάχιστη διάρκεια των 3 ημερών φαίνεται να έχει επικρατήσει στη βιβλιογραφία και να έχει υιοθετηθεί από τις περισσότερες μετεωρολογικές υπηρεσίες. Το κατώφλι θερμοκρασίας πάνω από το οποίο ορίζεται ένα επεισόδιο καύσωνα διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Μια συνήθης προσέγγιση είναι η χρήση ανώτατων εκατοστημορίων (90ου ή 95ου) της κατανομής της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας, που αντιπροσωπεύουν το τοπικό κλίμα μιας περιοχής, ενώ συχνά χρησιμοποιείται συνδυασμός κατωφλίων μέγιστης και ελάχιστης (νυχτερινής) θερμοκρασίας. Η θερμοκρασία των 37 C αντιστοιχεί στο 95ο εκατοστημόριο της κατανομής της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας το καλοκαίρι στο σταθμό του ΕΑΑ, για την περίοδο αναφοράς 1971-2000.
