Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας που τα παιδιά μας επιστρέφουν στα σχολεία τους. Τα παιδιά είναι πιθανό να βιώνουν ανάμεικτα συναισθήματα για την επιστροφή τους στα θρανία, από τη μία περιέργεια και προσμονή, από την άλλη αβεβαιότητα, κάποιο φόβο και μερικές φορές άγχος. Για τα περισσότερα παιδιά τα συναισθήματα αυτά είναι απολύτως φυσιολογικά και βελτιώνονται σχεδόν αμέσως. Μερικά παιδιά θα χρειαστούν κάποια παραπάνω βοήθεια και γενικώς ως γονείς είναι καλό να είμαστε έτοιμοι για να αντιμετωπίσουμε την πρόκληση αυτή.
Η επιστημονική ομάδα του Μαζί για το Παιδί συνέταξε τον παρακάτω οδηγό για να βοηθήσει γονείς και φροντιστές να υποστηρίξουν τα παιδιά στην επικείμενη μετάβασή τους στην επόμενη σχολική τάξη ή/και εκπαιδευτική βαθμίδα.
Έχει παρατηρηθεί πως κοινές πηγές ανησυχίας για τα παιδιά αποτελούν η απόκτηση νέων φίλων και η διατήρηση των παλιών, η αλλαγή των εκπαιδευτικών και της διδακτέας ύλης, καθώς και η αύξηση του όγκου του διαβάσματος για το σπίτι. (Chedzoy & Burden, 2005· Tobbell, 2003). Σημάδια του άγχους που εμείς οι ενήλικες μπορούμε να αντιληφθούμε αυτήν την περίοδο είναι διάφορες σωματικές ενοχλήσεις χωρίς βιολογική αιτία, όπως πονοκέφαλοι, δύσπνοια και τρέμουλο (Szuhany & Simon, 2022), ενώ στο επίπεδο της συμπεριφοράς παρατηρούμε τη μειωμένη ομιλητικότητα του παιδιού, τις τάσεις απόσυρσης, όπως και τα πιο άμεσα αιτήματα για αποφυγή του σχολείου.
Ιδέες για το πώς να υποστηρίξουμε το παιδί…
1.Γενικές συμβουλές
● Η προετοιμασία είναι κομβική. Είναι σημαντικό να προϊδεάσουμε με διάφορους τρόπους το παιδί για το πώς θα μοιάζει ο πρώτος καιρός στο σχολείο. Η προετοιμασία είναι που θα το βοηθήσει να εξοικειωθεί και να προσχεδιάσει μία ρουτίνα μπροστά στο άγνωστο.
● Βρίσκουμε ήρεμες στιγμές για να ρωτήσουμε το παιδί μας για το πώς αισθάνεται με την επικείμενη επιστροφή του στα θρανία. Προτιμούμε ανοιχτές ερωτήσεις («Πώς αισθάνεσαι;», «Τι σε προβληματίζει;») αντί για κλειστές που απαντώνται με ναι ή όχι («Είσαι καλά;»). Οι ανοιχτές ερωτήσεις βοηθούν το παιδί να ξετυλίξει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του (Wasik & Hindman, 2013).
● Ακούμε με προσοχή τα συναισθήματα του παιδιού, όποια κι αν είναι αυτά! π.χ. «Καταλαβαίνω πως λυπάσαι που τελείωσε το καλοκαίρι» ή «Καταλαβαίνω ότι φοβάσαι γιατί δεν ξέρεις πώς ακριβώς θα είναι αυτή η χρονιά».
● Καλό είναι ως γονείς να προλαμβάνουμε κοινές εστίες άγχους, όπως είναι η διατήρηση των σχολικών φίλων. Παραδείγματος χάριν, το διάστημα των διακοπών μπορούμε να διευκολύνουμε το παιδί να τηλεφωνεί στους φίλους του και να συζητούν ή να συναντηθούν. Η διατήρηση των επαφών βοηθάει στην ομαλή επιστροφή του παιδιού στη σχολική αίθουσα.
● Εξηγούμε πως είναι φυσιολογικό να ανησυχεί σχετικά με την αλλαγή και μοιραζόμαστε δικές μας εμπειρίες. (π.χ. «Θυμάμαι πόση αγωνία είχα την πρώτη μέρα»). Το παιδί καθησυχάζει, όταν καταλαβαίνει πως και οι ενήλικες έχουν βιώσει ανάλογα συναισθήματα και τα έχουν διαχειριστεί. Επιπλέον, μπορούμε να ανατρέξουμε μαζί με το παιδί μας σε μία προηγούμενη αλλαγή, στην οποία ανταπεξήλθε και από την οποία μπορεί να αντλήσει αυτοπεποίθηση.
● Αναλογιζόμαστε το δικό μας άγχος και τις δικές μας προσδοκίες. Είναι φυσικό ως γονείς να αγωνιούμε για την προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο, ωστόσο πολλές φορές η αγωνία εντείνεται από μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Δεν είναι συνετό να αναμένουμε από ένα παιδί να κάνει τα πάντα από τις πρώτες εβδομάδες! Χρειάζεται ενθάρρυνση, ψυχραιμία και εμπιστοσύνη στην ανθεκτικότητά του, αναγνώριση των προσπαθειών του.
● Επίσης, είναι βοηθητικό να αναφερόμαστε και στις θετικές και ευχάριστες πτυχές του σχολείου, όπως η αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές και τους φίλους του, οι εκδρομές, τα σχολικά πάρτι, η μουσική και τα αθλήματα.
● Τέλος, όσο σημαντικές είναι οι συζητήσεις, θα πρέπει να αποφύγουμε να είναι ατέρμονες ή να είναι μια διαρκώς επαναλαμβανόμενη προσπάθεια να καθησυχασθεί το άγχος του παιδιού. Οι συζητήσεις χωρίς όρια μπορούν να κάνουν το άγχος χειρότερο. Διαλέξτε μια στιγμή στην ημέρα που έχετε την ηρεμία για τέτοια συζήτηση και δώστε την δυνατότητα στο παιδί για εναλλακτικές δραστηριότητες (π.χ. να πάει να παίξει) αντί για επαναλαμβανόμενες συζητήσεις.
2. Την εβδομάδα πριν την έναρξη του σχολικού έτους
Μπορείτε να χρειαστεί να κάνετε τα εξής:
● Περιγράφουμε το πώς θα μοιάζουν οι πρώτες ημέρες στο σχολείο. Σε αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσει η δημιουργία ενός προγράμματος, στο οποίο θα απεικονίζονται αδρά οι δραστηριότητες του παιδιού μέσα στη μέρα.
● Σε περιπτώσεις που το παιδί έχει ήδη έντονο άγχος μπορούμε να περπατήσουμε παρέα με το παιδί προς και από το σχολείο του μια-δυο φορές, καθώς η διαδρομή αυτή αποτελεί σημαντικό κομμάτι του πώς θα κυλούν οι ημέρες του.
● Καθώς το καλοκαίρι πλησιάζει προς το τέλος του, αρχίζουμε σταδιακά να μεταφέρουμε το πρωινό ξύπνημα του παιδιού όλο και πιο νωρίς -όσο πιο κοντά γίνεται στην ώρα έγερσης για το σχολείο- προκειμένου να τη συνηθίσει.
● Διαλέγουμε σχολική τσάντα και την εξοπλίζουμε με κάποια βασικά αντικείμενα (τετράδια, κασετίνα, μολύβια), σημειώνοντας το όνομα του παιδιού επάνω. Η επιλογή και η προετοιμασία της τσάντας αποτελεί μία τελετουργία που σηματοδοτεί τη νέα αρχή. Προσκαλούμε το παιδί να σκεφτεί αν υπάρχει και κάποιος άλλος τρόπος που το ίδιο θα ήθελε να σηματοδοτήσει αυτή τη μετάβαση (π.χ. δημιουργία κολάζ, γράψιμο σε ημερολόγιο, οικογενειακή δραστηριότητα κλπ.).
● Ενθαρρύνουμε τις συναντήσεις και τις συνομιλίες με τους φίλους και συνομηλίκους! Συζητάμε την αξία της αληθινής φιλίας και της καλοσύνης. Οι ευχάριστες αλληλεπιδράσεις ενισχύουν τόσο τη διάθεση, όσο και το αίσθημα του ανήκειν. (Maunder & Monks, 2019).
3. Το βράδυ πριν την 1η ημέρα του σχολείου
● Ρυθμίζουμε τα ξυπνητήρια μας 15-20 λεπτά νωρίτερα από το χρόνο που εκτιμούμε ότι είναι απαραίτητος. Η οποιαδήποτε πίεση χρόνου μπορεί να αυξήσει το άγχος τόσο του παιδιού, όσο και το δικό μας, οδηγώντας σε αρνητική διάθεση και προστριβές.
● Αποφεύγουμε τη χρήση κινητού/υπολογιστή για τουλάχιστον δύο ώρες πριν από την ώρα του ύπνου.
● Εάν το παιδί εκφράσει συγκεκριμένες ανησυχίες (π.χ. μήπως αργήσει, μήπως δεν βρει την τάξη του ή δεν ξέρει με ποιον να καθίσει), συνεργαζόμαστε για να καταρτίσουμε ένα σχέδιο. Ακούμε προσεκτικά ή καταγράφουμε μαζί τις ανησυχίες του και εξετάζουμε διάφορες πιθανές λύσεις. Στη συνέχεια, ενθαρρύνουμε το παιδί να επιλέξει τη λύση που του ταιριάζει περισσότερο για να τη δοκιμάσει.
● Αφήνουμε το ίδιο το παιδί να επιλέξει ρούχα (κατάλληλα για τον καιρό) από το προηγούμενο βράδυ και όχι το πρωί που μάλλον θα είμαστε όλοι πιο αγχωμένοι.
4. Την 1η ημέρα του σχολείου
● Κατά την επιστροφή του παιδιού από το σχολείο δίνουμε χώρο και χρόνο ώστε να μοιραστεί το ίδιο όσα θέλει και χρειάζεται. Διεξάγουμε έναν ανοιχτό διάλογο. Αν δούμε ότι είναι προβληματισμένο ή θλιμμένο, είναι σημαντικό να παραμείνουμε ψύχραιμοι και να μην το βομβαρδίσουμε με ερωτήσεις. Εφόσον δεν θέλει να συζητήσει, δηλώνουμε τη διαθεσιμότητά μας να το ακούσουμε οποιαδήποτε στιγμή. Παρεμβαίνουμε μόνο όταν δούμε την πεσμένη διάθεση να επαναλαμβάνεται.
5. Τις πρώτες ημέρες στο σχολείο
● Τηρούμε ένα σαφές χρονοδιάγραμμα όσον αφορά τον χρόνο που περνά το παιδί στις οθόνες.
● Φροντίζουμε ώστε το παιδί να αναπαύεται επαρκώς.
● Ολοκληρώνουμε το διάβασμα το αργότερο ως το απόγευμα, διότι τη νύχτα οι μνημονικές ικανότητες εξασθενούν και το παιδί δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του.
● Εγγράφουμε το παιδί σε ομαδικά αθλήματα ή μαθήματα χορού, για να ενισχύσουμε την κοινωνικοποίησή του.
Συχνές Απορίες
-Τι κάνω όταν το παιδί μου δεν θέλει να επιστρέψει στο σχολείο;
Είναι σημαντικό να μην υποχωρήσετε, διότι με αυτόν τον τρόπο θα είναι πιο πιθανό το παιδί να επαναλάβει το αίτημά του για άρνηση του σχολείου. Δεν απειλούμε και δεν βάζουμε τιμωρίες. Αναγνωρίζουμε τα αισθήματα του παιδιού για το σχολείο, εξηγώντας του πόσο σημαντικό είναι να τηρούμε τις υποχρεώσεις μας και ρωτώντας πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε πριν την επιστροφή του στις σχολικές αίθουσες. Κάποια παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν έντονα συναισθήματα άρνησης να πάει στο σχολείο. Ξέρουμε όμως ότι κάθε μέρα που αποφεύγεται το σχολείο αυξάνεται περισσότερο η πιθανότητα το παιδί να μην ξαναγυρίσει στο σχολείο, με όλες τις ψυχολογικές και ακαδημαϊκές επιπτώσεις που αυτό συνεπάγεται.
-Πώς προετοιμαζόμαστε για τα μαθήματα της καινούργιας χρονιάς;
Αξιοποιείτε τα παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά βιβλία διακοπών, ώστε το παιδί να προετοιμαστεί για τις απαιτήσεις της νέας σχολικής χρονιάς με ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο. Εστιάζετε σε σημεία της σχολικής ύλης που ενδεχομένως να δυσκόλεψαν το παιδί κατά το προηγούμενο έτος. Μέσω της επανάληψης φροντίζετε να μειώσετε όσο το δυνατόν περισσότερο τα κενά και τις ελλείψεις στη διδακτέα ύλη των προηγούμενων τάξεων.
-Ποιο είναι το ιδανικό πρόγραμμα ύπνου για το παιδί μου;
Η τήρηση ενός σταθερού προγράμματος ύπνου είναι απαραίτητη για τη σωματική και πνευματική ευεξία του παιδιού, όπως η καλή διατροφή και η άθληση. Συνήθως τα παιδιά του δημοτικού χρειάζονται από 9 έως 11 ώρες ύπνου την ημέρα, ενώ για τους εφήβους αρκούν 8 έως 10 ώρες (Chaput κ.α., 2018). Προσπαθήστε να τηρείτε το πρόγραμμα ύπνου ακόμη και τα Σαββατοκύριακα, προκειμένου να δημιουργήσετε μία σταθερή ρουτίνα στη ζωή του παιδιού.
-Πώς προστατεύω το παιδί μου από φαινόμενα, όπως ο σχολικός εκφοβισμός;
Όταν το παιδί σας βρίσκεται στο σχολείο, υπεύθυνο για την ασφάλεια και την προστασία του είναι το ίδιο το σχολείο. Ως εκ τούτου θα είναι προς όφελός σας να έχετε μία καλή συνεργασία με το εκπαιδευτικό προσωπικό και τον σχολικό σύμβουλο. Εάν παρατηρήσετε οποιαδήποτε ασυνήθιστη ή προβληματική συμπεριφορά στο παιδί σας, μη διστάσετε να απευθυνθείτε στην ψυχολόγο και τον κοινωνικό λειτουργό του σχολείου. Η συνεργασία και η τακτική επικοινωνία με άλλους γονείς μπορεί επίσης να αποβεί βοηθητική.
-Πώς παρακολουθώ την εξέλιξη του παιδιού μου, δίχως να το πιέζω;
Επιδιώξτε την άμεση συνεργασία με τους δασκάλους του παιδιού, ώστε να παραμένετε ενημερωμένοι. Συζητήστε με το παιδί για την καθημερινότητά του στο σχολείο, δίχως να το βομβαρδίζετε με ερωτήσεις. Ο υπερβολικός και αυστηρός έλεγχος μπορεί να ενισχύσει τα αρνητικά αισθήματα του παιδιού για το σχολείο. Παροτρύνετε το παιδί να αναλάβει πρωτοβουλίες και βοηθήστε το να αυτονομηθεί στην διαδικασία του διαβάσματος, προσφέροντας στήριξη μόνο εφόσον σας ζητηθεί από το ίδιο.
-Με ποιον τρόπο μπορώ να βοηθήσω στην κοινωνικοποίηση του παιδιού μου;
Εκτός από την εγγραφή του σε ομαδικά αθλήματα και δημιουργικές εξωσχολικές δραστηριότητες, είναι σημαντικό να δώσετε στο παιδί την ευκαιρία να προσκαλέσει τους φίλους του στο σπίτι ή να τους επισκεφθεί. Οργανώστε ομαδικές δραστηριότητες εκτός του σχολείου (π.χ. βόλτες στην εξοχή, επίσκεψη στον κινηματογράφο), για να βοηθήσετε στη σύσφιξη των σχέσεων του παιδιού με τους φίλους του.
Με την κατάλληλη υποστήριξη, όλα τα παιδιά έχουν την ικανότητα να διαχειριστούν με επιτυχία τη μετάβαση πίσω στο σχολείο. Ωστόσο, εάν οι γονείς – φροντιστές παρατηρούμε επίμονες αλλαγές κι ενοχλήσεις όπως πχ. έντονο κοιλιακό άλγος, συνεχόμενες αϋπνίες και μείωση ορέξεως, κοινωνική απομόνωση, τότε καλό είναι να διερευνήσουμε αυτά τα πρώιμα σημάδια έντονου άγχους με έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Σε περίπτωση που τα προβλήματα άγχους επιμένουν πέραν των πρώτων ημερών ή είναι πολύ έντονα και κυρίως αν οδηγούν στην αποφυγή του σχολείου είναι σημαντικό να ζητήσετε την βοήθεια κάποιου ειδικού.
Μην διστάσετε να απευθυνθείτε στη Τηλεφωνική Γραμμή 11525 του Μαζί για το Παιδί, η οποία προσφέρει δωρεάν συμβουλευτική Δευτέρα έως Παρασκευή 09:00-19:00 ή να απευθυνθείτε σε ειδικό που γνωρίζετε.
