Αυστηρή νηστεία και περισυλλογή. Κατάνυξη και προσευχή. Ολονύκτιες λειτουργίες υπό το φως των κεριών. Έτσι περνούν τη Σαρακοστή οι αγιορείτες μοναχοί που ετοιμάζονται για τη Μεγάλη Εβδομάδα, με προσμονή και σιωπή.
Η ολάνθιστη φύση στη χερσόνησο του Άθω έρχεται σε αντίθεση με την πένθιμη ατμόσφαιρα εντός των μοναστηριών, όπου στα καθολικά ακούγονται θρηνητικοί ύμνοι, ενώ στα κελλιά οι μοναχοί περνούν όλη τη μέρα με προσευχή, αρνούμενοι ακόμη και να συνομιλήσουν με τους προσκυνητές.
Image
Οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας – Βυζαντινή μεγαλοπρέπεια και προσευχή
Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν ακολουθεί τη συνηθισμένη θρησκευτική τελετουργία στο Άγιον Όρος. Ο ήχος από το τάλαντο, τον κόπανο και το αγιοσίδερο σπάει την απόλυτη ησυχία της νύχτας και οι σκιές των μοναχών υπό το φως των κεριών, σε απόλυτη σιωπή, διαβαίνουν την είσοδο του καθολικού.
Κάθε ξημέρωμα υπάρχει μια ιδιαίτερα ακολουθία σε κλίμα κατάνυξης, έντονης πνευματικότητας και προσμονής για την κορύφωση του Θείου Πάθους και την Ανάσταση.
Οι προσκυνητές ακολουθούν στωικά το πρόγραμμα και συζητούν με τους πνευματικούς πατέρες για τη μετά θάνατον ζωή και όλα όσα τους απασχολούν.
Image
Τη Μεγάλη Πέμπτη ψάλλεται η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και το βράδυ τα 12 Ευαγγέλια υπό το φως των κεριών. Όλες οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας διαρκούν πολύ περισσότερο από όσο στις ενορίες και εντός των ναών υπάρχει μόνο το φως των κεριών. Οι πολυέλαιοι θα ανάψουν μετά την Ανάσταση. Τα Πάθη του Χριστού απαιτούν μυσταγωγία και κατάνυξη.
Στο Άγιον Όρος δεν στολίζουν επιτάφιο με τη μορφή που γνωρίζουμε, δηλαδή αυτό το ξύλινο κουβούκλιο. Ο επιτάφιος -το πολύτιμο χρυσοκέντητο ύφασμα, το οποίο παριστάνει τη Θεία Αποκαθήλωση- τοποθετείται πάνω σε ένα τραπέζι, κοσμείται με φρέσκα λουλούδια, συνήθως λευκού και κόκκινου χρώματος, ενώ κατά το βυζαντινό τυπικό δεν βγαίνει στην περιφορά ο Εσταυρωμένος, αλλά μία εικόνα.
Image
Στο Περιβόλι της Παναγίας υπάρχουν -σε διάφορες μονές και σκήτες- παλιοί και σπάνιοι επιτάφιοι, χρυσοκέντητοι και με πολύτιμα πετράδια που κρύβουν σπουδαίες ιστορίες. Από τους πιο παλιούς και μεγάλης θρησκευτικής και όχι μόνο αξίας, είναι οι επιτάφιοι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, της Μονής Διονυσίου, της Ιεράς Μονής Ιβήρων, της Εσφιγμένου. Ο τελευταίος μάλιστα χρονολογείται στον 17ο αιώνα και έχει έρθει στον Άθωνα από την Κωνσταντινούπολη. Βαρύτιμοι κεντητοί με ολόχρυση κλωστή επιτάφιοι, ρωσικοί προέλευσης και τεχνοτροπίας, υπάρχουν στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονα και αλλού.
Η περιφορά του επιταφίου και της εικόνας είναι ένα τυπικό που ακολουθείται σε όλες τις μορφές του μοναχισμού: και στον κοινοβιακό (στις 20 μονές) και στον λαυρεωτικό (στις σκήτες) και στον αναχωρητικό (στις καλύβες και στα κελλιά). Μια βουβή πομπή μοναχών και λαϊκών, με επικεφαλής τον ηγούμενο της μονής ή τον γέροντα της σκήτης, κάνει τον γύρο του μοναστηριού και μόνο οι ύμνοι της Ακολουθίας των Παθών σπάνε τη σιγαλιά της νύχτας.
Image
Το Μεγάλο Σάββατο η πρώτη Ανάσταση γίνεται το πρωί και κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του Ευαγγελίου ένας μοναχός μοιράζει βάγια, ενώ το βράδυ η λειτουργία ξεκινά από νωρίς και διαβάζονται οι Πράξεις των Αποστόλων. Πριν ξεκινήσει η ακολουθία ο ηγούμενος της κάθε μονής και όλοι οι μοναχοί, φορώντας πανηγυρικά άμφια, κρατούν εικόνες στα χέρια και όλοι περνούν και προσκυνούν, ασπαζόμενοι ο ένας τον άλλον.
Το βράδυ του Μ. Σαββάτου αρχίζει με την Παννυχίδα. Η Παννυχίδα είναι παλαιά Ακολουθία του ενοριακού-ασματικού τυπικού που ψαλλόταν στην Κωνσταντινούπολη ώς το 1204 και στη Θεσσαλονίκη ώς την εποχή του Αγίου Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (1429), κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στη θέση του σημερινού Μοναχικού Αποδείπνου. Είναι δομημένη σε τρία ψαλμικά αντίφωνα και περιλαμβάνει επίσης ευαγγελική περικοπή με κυρίαρχο θέμα την προσευχή. Ακολουθεί η τελετή της Αναστάσεως και κατόπιν του Όρθρου.
Image
Στο Άγιον Όρος η Ανάσταση δεν γίνεται ακριβώς τα μεσάνυχτα, ακολουθούν το βυζαντινό τυπικό και το «Χριστός Ανέστη» ψάλλεται κατά περίπτωση, στις 2, στις 3 ή και αργότερα, ανάλογα με το πότε θα ξεκινήσει η λειτουργία, η οποία και ολοκληρώνεται νωρίς το πρωί, γύρω στις 6. Στο «Χριστός Ανέστη» όλο το Όρος μεταμορφώνεται. Οι καμπάνες και τα σήμαντρα χτυπούν χαρμόσυνα και ασταμάτητα. Η Λαμπρή βρίσκει το νόημά της, αφού λάμπουν τα πάντα και ανάβουν όλα τα φώτα. Σε κάποια μοναστήρια οι προσκυνητές ρίχνουν πυροτεχνήματα, στις Καρυές ωστόσο αυτό απαγορεύεται αυστηρά.
Image
Το ξημέρωμα, μοναχοί και λαϊκοί πηγαίνουν στην τράπεζα και στη συνέχεια ξεκουράζονται, καθώς στις 15:00 της Κυριακής του Πάσχα τελείται ο Εσπερινός της Αγάπης και διαβάζεται το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, που είναι γραμμένο στην ομηρική διάλεκτο. Στη συνέχεια προσφέρεται κέρασμα στο Αρχονταρίκι κάθε μονής, όπου μοναχοί και κοσμικοί συζητούν θέματα θεολογικής φύσης.
Οι λαμπρές λιτανείες τη Δευτέρα του Πάσχα – Η περιφορά του Άξιον Εστί
Η Δευτέρα του Πάσχα είναι η πιο γιορτινή μέρα για το Άγιον Όρος. Μοναχοί από όλη την αθωνική χερσόνησο συρρέουν στον Ναό του Πρωτάτου στις Καρυές για την περιφορά της εικόνας του Άξιον Εστί. Κάθε μοναστήρι συμμετέχει με δικές του εικόνες και ιερά λείψανα που συνοδεύουν τη λιτανεία. Με αφετηρία τον Ναό του Πρωτάτου η πομπή κατευθύνεται προς την Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου, τη Σκήτη του Αγίου Ανδρέα και μετά από μια διαδρομή 3 ωρών επιστρέφει στις Καρυές και η ιερή εικόνα τοποθετείται στον Ναό. Σύντομες στάσεις γίνονται σε σκήτες και κελλιά, όπου προσφέρονται σε όλους αβγά, τσουρέκι, γλυκόπιοτο κρασί και τυρί.
Image
Την Τρίτη του Πάσχα λιτανείες εικόνων γίνονται σε όλα τα μοναστήρια με κορυφαίες αυτές της Παναγίας Πορταΐτισσας στην Ιερά Μονή Ιβήρων και της Παναγίας Φοβεράς Προστασίας στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου.
Image
Η διατροφή της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα
Όλη η Σαρακοστή για τους μοναχούς σημαίνει αλάδωτο φαγητό και όχι ψάρια, εκτός Σαββάτου και Κυριακής, όπου επιτρέπονται μόνο τα μαλάκια. Η τράπεζα περιλαμβάνει όσπρια, λαχανικά, φρούτα, ταχίνι, χαλβά, ελιές, ενώ ψάρι σερβίρεται μόνο την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και την Κυριακή των Βαΐων.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα αυστηρής νηστείας, γι΄αυτό και δεν ανοίγει η τράπεζα και οι μοναχοί τρώνε μόνο λίγο ψωμί ή ξηρούς καρπούς. Στις σκήτες και στα κελλιά οι μοναχοί δεν σηκώνονται από τη θέση τους και δεν αφήνουν την περισυλλογή, παρά μόνο το βράδυ για τη λειτουργία.
Ωστόσο σε κάποιες μονές έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια να σερβίρεται λαδερό φαγητό τη Μεγάλη Πέμπτη, ενόψει της αυστηρής αφαγίας την επόμενη μέρα.
Image
Φτωχό είναι το τραπέζι του Μεγάλου Σαββάτου, κυρίως επειδή υπάρχει μεγάλη προετοιμασία για την Κυριακή του Πάσχα. Το πασχαλινό τραπέζι που στρώνεται την Κυριακή λίγο μετά τις 6 το πρωί κι αμέσως μόλις ολοκληρωθεί η λειτουργία της Αναστάσεως είναι πλούσιο. Πριν το φαγητό, ο ηγούμενος της μονής ή ο γέροντας διαβάζει την ευχή του αγιασμού των αβγών και του τυριού, καθώς τα αβγά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα απουσιάζουν σε όλη τη Σαρακοστή.
Το γεύμα περιλαμβάνει ψάρι αγιορείτικο, που είναι ροφός ή μπακαλιάρος, συνήθως σε φέτες και σε ζωμό κρεμμυδιού, ψαρόσουπα με πράσινα λαχανικά σαν μαγειρίτσα, κόκκινα αβγά, τυρί, φρούτα και γλυκό.
Image
Όλα στο Άγιον Όρος είναι διαφορετικά αυτές τις μέρες. Η άκρα σιωπή που ξεκινά αύριο θα δώσει τη θέση της στη λαμπρότητα της ερχόμενης Κυριακής και στην ιερότητα των λιτανειών της Δευτέρας και της Τρίτης του Πάσχα.
Το Πάσχα αποτελεί μια συγκλονιστική εμπειρία για όσους τη ζήσουν στην πολίχνη των Καρυών, στις παρυφές της Σιμωνόπετρας, κάτω από τους χρυσούς τρούλους του Αγίου Παντελεήμονα, στα 50 κελλιά της Σκήτης της Αγίας Άννας, στα Καρούλια με τους λιγοστούς ερημίτες, στα Κατουνάκια, ή σε μια καλύβη παρέα με έναν πράο και σοφό γέροντα. Συγκίνηση, δέος και αγαλλίαση ψυχής σε κάθε συναπάντημα με την αγιοσύνη και σε κάθε «ευλογείτε», που ανταλλάσσουν κοσμικοί και μοναχοί.
ΠΗΓΗ: voria.gr
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από τη σελίδα «Φίλοι του Αγίου Όρους».
