Από το χωριό Λευκίμμη, κοντά στην Εγνατία Οδό, ξεκινά ένας ασφαλτόδρομος που εισχωρεί βαθιά μέσα στο δάσος. Καθώς ο δρόμος ανηφορίζει, η βλάστηση γίνεται ολοένα και πιο πυκνή, τα κλαδιά ακουμπούν κατά διαστήματα και τις δύο πλευρές του αυτοκινήτου. Eνα τέταρτο αργότερα, βρισκόμαστε στο Κάψαλο, την υψηλότερη κορυφή της Δαδιάς. Αφήνουμε το αυτοκίνητο, περνάμε κάτω από τις πανύψηλες κεραίες της ΕΡΤ – ο αέρας φυσάει δυνατά και ο ήχος από το θρόισμα των φύλλων μπερδεύεται με έναν μονότονο μεταλλικό συριγμό από τους σιδερένιους πύργους, δημιουργώντας μια απρόσμενη «μουσική» υπόκρουση στο τοπίο. Ακολουθούμε το μονοπάτι για μερικές δεκάδες μέτρα, σκαρφαλώνουμε λίγο ψηλότερα και φθάνουμε εκεί: μπροστά μας βρίσκεται μια θάλασσα από πράσινο, η «καρδιά» του Εθνικού Πάρκου Δαδιάς.
Αποσβολωμένος από το τοπίο, χρειάζεσαι μερικά λεπτά για να απορροφήσεις αυτό που βλέπεις. Η Δώρα Σκαρτσή, υπεύθυνη του προγράμματος της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF στη Θράκη, μας εξηγεί: «Εδώ βρίσκεται η καρδιά του εθνικού πάρκου που γλίτωσε. Η φωτιά έφτασε στο όριό της και ο φόβος μας ήταν μη γίνει ο αέρας ανατολικός, μπει στον πυρήνα και αλλάξει σε νοτιά, όπως έδειχναν οι προβλέψεις. Αν καιγόταν αυτό το μέρος, θα ήταν αναντικατάστατο, ακόμη κι αν γλίτωνε όλο το υπόλοιπο εθνικό πάρκο».
Οι φωλιές του μαυρόγυπα
Στο τοπίο ξεχωρίζει ένας μεγάλος βράχος. Πίσω από αυτόν, στο βάθος, βρίσκεται η περιοχή όπου συγκεντρώνονται οι φωλιές του μαυρόγυπα, ενός από τα απειλούμενα είδη αρπακτικών που κάνουν το δάσος της Δαδιάς μοναδικό στη χώρα μας. «Δεν είναι τυχαίο ότι έχει “πιάσει” αυτή την περιοχή. Αυτό το μεγάλο και επιβλητικό πουλί θέλει συγκεκριμένες συνθήκες αέρα για να προσγειωθεί και να απογειωθεί. Για τη φωλιά του επιλέγει κομμάτια του δάσους με απότομες κλίσεις, μακριά από δρόμους και όχληση». Τα ακριβή σημεία των φωλιών πρέπει να κρατούνται μυστικά, για ευνόητους λόγους.
Ευτυχώς, ο μεγαλύτερος από τους δύο πυρήνες του δάσους (ζώνη Α1) γλίτωσε από τη φωτιά που κατέκαιγε για οκτώ ημέρες τη Δαδιά. Η Πυροσβεστική, εθελοντές, υλοτόμοι από τα χριστιανικά και τα μουσουλμανικά χωριά, όλοι «έπεσαν» να σώσουν το χωριό Δαδιά και τον πυρήνα. «Ολοι οι συνεταιρισμοί ήρθαμε εδώ και κόβαμε δέντρα για να μην περάσει η φωτιά. Ανοίγαμε το δάσος, περνούσε από πίσω η μπουλντόζα και απέναντι περίμεναν πυροσβέστες και εθελοντές τη φωτιά», διηγείται ο Βαγγέλης Μπινέκης, πρόεδρος του Δασικού Συνεταιρισμού Δαδιάς.
Δυστυχώς, δεν είχε την ίδια τύχη ο δεύτερος πυρήνας του εθνικού πάρκου. «Η συνολική καμένη έκταση αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 10% του εθνικού πάρκου. Oμως έχει καεί σχεδόν ο μισός νότιος πυρήνας (ζώνη Α2). Ευτυχώς όχι ολοσχερώς, υπάρχουν αρκετές άκαυτες νησίδες που θα βοηθήσουν τη φυσική αποκατάσταση», εξηγεί η Σύλβια Ζακκάκ, βιολόγος στη Μονάδα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Δαδιάς – Δέλτα Εβρου (πρόκειται για τμήμα του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, το οποίο διαδέχθηκε τον φορέα διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής).
Περπατώντας μέσα στην καμένη περιοχή, καταλαβαίνεις ότι η φωτιά λειτούργησε με έναν ασυνήθιστο τρόπο. Σε κάποια σημεία κατέκαψε τα πάντα, ακόμη και ψηλά πεύκα. Σε άλλα κινήθηκε στο έδαφος, έρπουσα, καίγοντας μόνο χαμηλή βλάστηση, αφήνοντας σχεδόν άθικτα τα δέντρα. Οι διαδρομές της ήταν περίεργες, οφιοειδείς, δημιουργώντας ένα παζλ καμένων και άκαυτων εκτάσεων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΦΥΠΕΚΑ, από τη συνολική έκταση που επλήγη (45.412 στρέμματα), μόνο η μισή (22.197 στρέμματα) έχει καεί εντελώς. Το είδος της καταστροφής, σε συνδυασμό με την απουσία ανθρωπογενών πιέσεων στο δάσος, δημιουργεί την ελπίδα ότι η φύση θα ανακάμψει γρήγορα.
Oσο κι αν ακούγεται παράδοξο, το μωσαϊκό καμένων και άκαυτων εκτάσεων είναι πολύ πιθανό να ωφελήσει τα απειλούμενα αρπακτικά πουλιά που ζουν στην περιοχή. «Βραχυπρόθεσμα κάποια είδη, όπως ο σταυραετός, ο φιδαετός, ο κραυγαετός, έχουν υποστεί ζημιά γιατί κάηκαν οι φωλιές τους και μαζί οι νεοσσοί. Σε κάποιες θέσεις όμως ίσως η φωτιά να ήταν και ευεργετική γιατί δημιούργησε “ανοίγματα” στην πυκνή βλάστηση, στα οποία τα αρπακτικά μπορούν να κυνηγούν τη λεία τους, ερπετά και μικροθηλαστικά», εξηγεί ο δασολόγος Δημήτρης Βασιλάκης, που υπηρετώντας από το 2010 στις δασικές υπηρεσίες της περιοχής, συμμετείχε στην ομάδα που συνέταξε το διαχειριστικό σχέδιο της Δαδιάς.
Ακριβώς λόγω της παρουσίας των αρπακτικών, η επιστημονική προσέγγιση του δάσους της Δαδιάς είναι διαφορετική. Οι περιοχές που σχηματικά ονομάζουμε «πυρήνες» δεν είναι περιοχές «απόλυτης προστασίας» όπως σε άλλα εθνικά πάρκα (αυτό που ονομάζουμε «α΄ ζώνη»), αλλά «περιοχές προστασίας της φύσης», που αντιστοιχούν σε αυτό που ονομάζουμε «β΄ ζώνη». Με άλλα λόγια, επιτρέπονται πολύ περισσότερες ανθρωπογενείς επεμβάσεις. «Το βασικό διαχειριστικό πρόβλημα της προστατευόμενης περιοχής είναι η πύκνωση της βλάστησης», εξηγεί η κ. Σκαρτσή από το WWF. «Η πυρκαγιά προφανώς δεν είναι ο τρόπος να αραιώνει η βλάστηση, είναι ένα βίαιο γεγονός που προκαλεί μεγάλη καταστροφή. Αλλωστε, χωρίς διαχείριση, έπειτα από μερικά χρόνια η βλάστηση θα ξαναπυκνώσει».
Διάνοιξη δρόμων
Πολλά ακούστηκαν αυτές τις ημέρες για τη φωτιά στη Δαδιά, που κράτησε οκτώ ημέρες. Ενα τμήμα της τοπικής κοινωνίας υποστηρίζει ότι το δάσος δεν έχει αρκετούς δρόμους και αντιπυρικές ζώνες εξαιτίας του αυστηρού καθεστώτος προστασίας. «Αυτό δεν είναι αληθές», λέει ο κ. Βασιλάκης. «Στον πυρήνα, που έχει έκταση 72.900 στρέμματα, υπάρχουν 115 χιλιόμετρα δρόμων γ΄ κατηγορίας (χωματόδρομοι) και 34 χιλιόμετρα β΄ κατηγορίας (ασφαλτόδρομοι). Επιπλέον υπάρχουν 123 χλμ. αντιπυρικών ζωνών στο σύνολο του εθνικού πάρκου, εκ των οποίων τα 48 χλμ. γύρω από τους πυρήνες. Το διαχειριστικό σχέδιο προβλέπει τη διάνοιξη και άλλων δρόμων διαφόρων κατηγοριών, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορείς να υποστηρίξεις ότι το δάσος της Δαδιάς είναι “κλειστό”. Το θέμα είναι πώς συντηρείς αυτό το δίκτυο, που λόγω των πλημμυρών και του βαρύ χειμώνα της περιοχής καταστρέφεται».
428.000 στρέμματα είναι η έκταση του εθνικού πάρκου Δαδιάς, 72.900 στρέμματα είναι η έκταση των δύο πυρήνων της προστατευόμενης περιοχής, 360-400 είδη φυτών έχουν καταγραφεί στο δάσος της Δαδιάς, εκ των οποίων 29 προστατευόμενα, 36 από τα 39 είδη αρπακτικών της Ευρώπης έχουν καταγραφεί στη Δαδιά, 1980 η περιοχή χαρακτηρίστηκε προστατευόμενη, 2006 χαρακτηρίστηκε Εθνικό Πάρκο, 22% μείωση παρουσίασε ο πληθυσμός του Δήμου Σουφλίου στη νέα απογραφή (2011-2021)
Φέτος, χάρη στο πρόγραμμα Antinero του υπουργείου Περιβάλλοντος (χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης) δόθηκαν στο δασαρχείο Σουφλίου περίπου 400.000 ευρώ, ένα ποσό πρωτόγνωρο για τα δεδομένα του. Oπως αναφέρουν όλοι οι εμπλεκόμενοι, αν δεν είχε δοθεί φέτος ένα τόσο μεγάλο ποσό για να συντηρηθούν δασικές οδοί και να καθαριστούν οι αντιπυρικές ζώνες, η καταστροφή θα ήταν πολλαπλάσια. Oμως η πολιτεία –εν προκειμένω το υπουργείο Περιβάλλοντος– αδυνατεί να κατανοήσει ότι τα τραγικά υποστελεχωμένα δασαρχεία δεν μπορούν να ανταποκριθούν πια στον ρόλο τους. «Είμαστε εδώ 14 άτομα –κανένας δασολόγος–, οι περισσότεροι κοντά στη σύνταξη», λέει η δασάρχης Σουφλίου, Γιαννούλα Διαγκάκη. «Το δάσος της Δαδιάς έχει εγκεκριμένη διαχειριστική μελέτη από το 2016, την οποία τόσα χρόνια προσπαθούμε λίγο λίγο να εφαρμόσουμε, επιλέγοντας κάποια έργα με τα πενιχρά χρήματα που μας δίνονται, συνήθως 50.000 ευρώ. Μα τι να κάνεις σε 800.000 στρέμματα δάσους με 50.000 ευρώ; Αν τόσα χρόνια είχαμε την τύχη της φετινής χρηματοδότησης, θα μπορούσαμε να κάνουμε πραγματική δουλειά».
Παρά την εφήμερη χρηματοδότηση, η ουσία του προβλήματος –η υποστελέχωση– παραμένει. «Δεν έχουμε πρόσωπο στην κοινωνία», λέει η κ. Διαγκάκη. «Δεν κοιμόμαστε το καλοκαίρι γιατί ποτέ δεν είμαστε έτοιμοι. Δεν γίνεται δουλειά με παρακάλια και φιλότιμο. Αν δεν στείλουν προσωπικό, θα κλείσουμε». «Εδώ και χρόνια η περιοχή έχει ξεμείνει από δασολόγο και δεν έρχεται κανείς από την Αλεξανδρούπολη ή αλλού… γιατί θεωρούν το εθνικό πάρκο μπελά», εκτιμά η κ. Σκαρτσή. «Η δασική υπηρεσία χρειάζεται επειγόντως νέο κόσμο, όχι μόνο για να λειτουργήσει σωστά, αλλά και για να εκσυγχρονιστεί η προσέγγισή της».
Πολλοί στην τοπική κοινωνία αποδίδουν μέρος της ευθύνης για την πυρκαγιά στους περιορισμούς που η θέσπιση ενός εθνικού πάρκου συνεπάγεται. «Τόσα χρόνια δεν δουλεύαμε στο εθνικό πάρκο», λέει ο κ. Μπινέκης. «Μόλις το 2016 ξεκινήσαμε να καθαρίζουμε από τα πεύκα την περιοχή εκατέρωθεν των δασικών δρόμων και να υλοτομούμε τις συστάδες που μας ορίζει το δασαρχείο. Τώρα πια όμως οι υλοτόμοι είμαστε ελάχιστοι και όλοι μεγάλοι στην ηλικία. Οι κτηνοτρόφοι επίσης είναι ελάχιστοι, δεν βόσκουν πια ζώα στο δάσος. Η νεολαία πάνε για ΕΠΟΠ και συνοριοφύλακες».
«Η περιοχή μας έχει από τη μια πλευρά τον ποταμό Εβρο και από την άλλη το δάσος. Η προστατευόμενη περιοχή φθάνει στο όριο των οικισμών. Δεν μπορούμε ούτε να επεκτείνουμε τους οικισμούς ούτε να γίνουν νέες επιχειρήσεις», λέει ο δήμαρχος Σουφλίου, Παναγιώτης Καλακίκος. «Ενας άνθρωπος που έχει μια αποθήκη στο όριο, δεν μπορεί να επεκτείνει τη δραστηριότητά του. Γιατί να έρθει κάποιος να επενδύσει εδώ όταν είναι γεμάτο περιορισμούς; Ο υποτιθέμενος οικολόγος δεν έρχεται να ζήσει στη Δαδιά, μόνο όσοι έχουν οικονομικό όφελος. Και μας κατηγορούν ότι δεν κάνουμε τίποτα για την προστασία του δάσους, αυτοί που έδιωξαν τους βοσκούς, τους κτηνοτρόφους. Ομοίως, είμαστε επιφυλακτικοί ως προς τις πολιτικές που χαράσσονται… από δορυφόρους (σ.σ. από μακριά), χωρίς να λάβουν υπόψη τις τοπικές ανάγκες. Σήμερα αυτά τα λάθη πληρώνουμε».
Πόσο πραγματικές είναι αυτές οι αιτιάσεις; «Οι άνθρωποι που διοικούν την περιοχή έχουν μείνει στην παλιά νοοτροπία. Λένε λ.χ. ότι οι οικολόγοι δεν μας αφήνουν να κάνουμε ξενοδοχεία στα δάση. Μα όταν έχεις το Σουφλί, γεμάτο ερειπωμένα αρχοντόσπιτα, γιατί πρέπει να έρθεις μέσα στο δάσος;» λέει η κ. Σκαρτσή. «Οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα κοινά θέλουν να φέρουν εδώ ιδέες από πράγματα που έχουν δει σε επισκέψεις τους σε άλλες χώρες, από τρενάκια μέχρι σαλέ. Είναι όμως αυτό που χρειάζεται η Δαδιά; Ο φορέας διαχείρισης κάνει σοβαρές προσπάθειες, όμως έχει πεπερασμένες δυνατότητες. Δεν μπορεί να κάνει διαχείριση τουρισμού, αυτά χρειάζονται επαγγελματίες».
«Πρακτικά ζητήματα»
«Νομίζω ότι κάποια από τα παράπονα της τοπικής κοινωνίας οφείλονται στο ότι δεν έχουν κατανοήσει τι επιτρέπεται και τι όχι, νομίζουν ότι στις Natura απαγορεύονται τα πάντα», λέει η κ. Ζακκάκ. «Υπάρχουν όμως και κάποια πρακτικά ζητήματα που όντως δεν έχουν αντιμετωπιστεί σωστά: για παράδειγμα, το όριο ύψους στις αποθήκες δημιουργεί πρόβλημα τώρα που οι επαγγελματίες αγοράζουν μεγαλύτερα τρακτέρ. Γι’ αυτό και τώρα, κατά την επέκταση της προστασίας στις άλλες δασικές εκτάσεις της περιοχής εκτός εθνικού πάρκου, δεν θέλουμε να επεκτείνουμε τα πρακτικά προβλήματα, να προστατεύσουμε τη φύση χωρίς να κάνουμε τη ζωή των ανθρώπων δύσκολη».
Με όλα αυτά τα δεδομένα, η διαχείριση της «επόμενης ημέρας» της πυρκαγιάς είναι μια δύσκολη υπόθεση. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες μια σειρά από μέτρα για την παρακολούθηση του δάσους και των προστατευόμενων ειδών. Ομως το ζήτημα παραμένει: η διαχείριση όχι της έκτασης που κάηκε, αλλά αυτής που γλίτωσε. Καθώς δεν υπάρχει πια αρκετή κτηνοτροφία στην περιοχή, η μονάδα του ΟΦΥΠΕΚΑ προωθεί ένα έργο για να φέρει άλλα ζώα να βοσκήσουν στο δάσος, άρα να μειώσουν την καύσιμη ύλη: τα πλατώνια, ένα είδος ελαφιού. Ο διαγωνισμός για την κατασκευή περίφραξης εκεί που αρχικά θα «εισάγονταν» τα πλατώνια βρίσκεται σε εξέλιξη, όμως το σημείο κάηκε. «Ελπίζουμε όχι ολοσχερώς, γιατί αν πρέπει να τοποθετηθεί η περίφραξη σε άλλο σημείο, πρέπει να γίνει νέα μελέτη, νέος διαγωνισμός. Στο Δημόσιο είναι πολύπλοκα τα πράγματα», λέει η κ. Ζακκάκ.
Η μονάδα τηλεθέρμανσης
Στο χωριό Δαδιά βρίσκεται μια μονάδα τηλεθέρμανσης που κατασκευάστηκε με κοινοτικούς πόρους (600.000 ευρώ) πριν από μια εικοσαετία με σκοπό να θερμάνει 80 σπίτια, χρησιμοποιώντας βιομάζα από το δάσος. «Hρθε ο υφυπουργός Οικονομικών Απόστολος Φωτιάδης και το εγκαινίασε. Είχαν έρθει ειδικοί από την Αυστρία και το έφτιαξαν, θα ήταν μια λύση και για το δάσος και για τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας, που ζορίζεται από τον βαρύ χειμώνα. Oμως δεν λειτούργησε ποτέ», λένε ο Γιάννης Κίτσιος και ο Θοδωρής Τσιάγκας, κάτοικοι της Δαδιάς. Ερωτώμενος από την «Κ», ο δήμαρχος Σουφλίου υποστήριξε ότι η μονάδα δεν λειτούργησε γιατί… δεν είχε τις απαραίτητες άδειες. «Τώρα είναι πια απαρχαιωμένη, πρέπει να γίνει νέα μελέτη», λέει.
Ολόκληρος ο Eβρος είναι ένα νεκροταφείο κοινοτικών προγραμμάτων. «Από τι ζει ο Eβρος; Από τον στρατό. Οι άνθρωποι εδώ έχουν όνειρο να γίνουν συνοριοφύλακες και πενταετούς θητείας, έχουν βουλιάξει», λέει η Αγγέλα Γιαννακίδου, ιδρύτρια και πρόεδρος του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης και ένας από τους ανθρώπους που γνωρίζουν όσο λίγοι τη Θράκη.
«Το όραμα της αυτοδιοίκησης φτάνει μέχρι τα ψηφουλάκια και τα ΕΣΠΑ. Κι όμως, ο τόπος αυτός έχει τα πάντα. Το Σουφλί έχει προβιομηχανικά κτίρια που είναι διαμάντια, έχει τον Τεκέ της Ρούσσας, έχει το μετάξι, το κρασί, την καροποιία. Η Δαδιά έχει ένα από τα ωραιότερα δρώμενα στα Θεοφάνια, το μοναστήρι της Πορταΐτισσας. Τα χωριά έχουν μουσική, γαστρονομία. Eχουν μια φύση ποικιλόμορφη, όσο και ο ανθρωπογεωγραφία τους. Μπορείς να δημιουργήσεις τόσα πράγματα, αρκεί να έχεις ένα όραμα και να το κυνηγήσεις. Αρκεί να αποφασίσουν οι άνθρωποι να ξεκολλήσουν από τη μιζέρια τους, με πρώτη την τοπική αυτοδιοίκηση».
ΠΗΓΗ: kathimerini.gr – Γιώργος Λάλιος
