H Αθανασία, η Μαριλένα και η Αδαμαντία σκύβουν με προσοχή πάνω από τον εξοπλισμό του εργαστηρίου. Oλοκληρώνουν τα τελευταία πειράματα πριν κλείσουν τον φάκελο υποβολής στον διαγωνισμό. Από εδώ, οι τρεις φοιτήτριες μαζί με την υπόλοιπη ομάδα θα ταξίδευαν μερικές εβδομάδες αργότερα με προορισμό το Παρίσι και τον διεθνή διαγωνισμό συνθετικής βιολογίας iGEM, για να παρουσιάσουν την πρωτοποριακή ιδέα τους: μπορούν συγκεκριμένα προβιοτικά να θεραπεύσουν την κατάθλιψη; Η δεύτερη ομάδα iGEM Thrace (η πρώτη συστάθηκε το 2019) είναι μόνο ένα από τα δεκάδες παραδείγματα που δείχνουν τη δυναμικότητα, την καινοτομία και την υψηλού επιπέδου έρευνα και εκπαίδευση που πραγματοποιείται στο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, στην Αλεξανδρούπολη.
Ξεκίνημα μετ’ εμποδίων
Γιατί το μοναδικό ελληνικό Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής (στις υπόλοιπες πόλεις τα τμήματα είναι γενικά Βιολογίας), που αριθμεί σήμερα 700 προπτυχιακούς, 100 μεταπτυχιακούς και 40 διδακτορικούς φοιτητές, ιδρύθηκε στην Αλεξανδρούπολη; Ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 όταν διατέθηκαν ευρωπαϊκά κονδύλια για να δημιουργηθούν από τα πανεπιστήμια νέα τμήματα σε νέα και αναδυόμενα εκείνη την εποχή αντικείμενα. Το 2000 εισήχθησαν οι πρώτοι φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό ήταν ακόμη λιγοστό. Η Αικατερίνη Χλίχλια, καθηγήτρια Μοριακής Ανοσοβιολογίας (και τέως πρόεδρος) του τμήματος, διορίστηκε το 2003 και ήταν μόλις το τέταρτο μέλος ΔΕΠ. Μέχρι τότε εργαζόταν ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και σε άλλα ερευνητικά κέντρα της Γερμανίας. «Έπρεπε να στήσουμε το τμήμα από το μηδέν, με πολύ κόπο αλλά και πολύ μεράκι και κέφι. Στα κεντρικά πανεπιστήμια είναι πολύ πιο εύκολο, γιατί υπάρχει πρόσβαση σε υποδομές, εργαστήρια, συνεργασίες. Εμείς χτίζαμε ένα απομονωμένο τμήμα στη Θράκη. Δεν με αποθάρρυνε το ότι ήταν στην Αλεξανδρούπολη, περισσότερο μου άρεσε το γεγονός ότι επρόκειτο για ένα νεοσύστατο τμήμα με ένα πολύ ενδιαφέρον και δυναμικό αντικείμενο, τη Μοριακή Βιολογία. Οι περισσότεροι επιστήμονες ήταν από το εξωτερικό, με κοινές εμπειρίες και μεράκι να σχεδιάσουμε κάτι καινούργιο στα διεθνή πρότυπα που μας ήταν οικεία. Μέσα σε μία πενταετία ήρθε επιπλέον διδακτικό προσωπικό, για να μπορούμε να λειτουργήσουμε ακόμα καλύτερα».
Η καθηγήτρια Μοριακής Βιολογίας – Αναπτυξιακής Βιολογίας Μαριρένα Γρηγορίου εργαζόταν επίσης ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια σε ινστιτούτο του Λονδίνου και ανέλαβε στο τμήμα το 2003. «Αν διοριζόταν ένας συνάδελφος στην Αθήνα το 2004, θα έβρισκε παραπάνω από τον βασικό εξοπλισμό για να δουλέψει. Εμείς, όντας σε ένα περιβάλλον που τότε ήταν πολύ πενιχρό ως προς τα μέσα, αναγκαστήκαμε να αναζητήσουμε χρηματοδότηση. Οι κρατικοί πόροι δεν επαρκούν για τίποτα, είναι λιγοστοί, όχι μόνο στο δικό μας πανεπιστήμιο, σε όλα. Το ότι βρισκόμαστε σε μια ακριτική περιοχή έχει το μειονέκτημα ότι είμαστε μακριά από την Αθήνα, η οποία καλώς ή κακώς είναι το κέντρο λήψης αποφάσεων. Από την άλλη, ακριβώς επειδή ήμασταν εδώ, αναγκαστήκαμε να κυνηγήσουμε μόνοι μας χρηματοδότηση. Το τμήμα έχει φέρει πάρα πολλά χρήματα από ανταγωνιστικά έργα, ευρωπαϊκά, εθνικά, περιφερειακά. Ό,τι βλέπει κανείς στις εγκαταστάσεις του, πάνω από το 80% του εξοπλισμού, ο οποίος είναι πολλών εκατομμυρίων, προέρχεται από αυτά. Όταν ήρθαμε εδώ, δεν είχαμε τίποτα. Έτσι γίναμε πολύ πιο γρήγορα ανταγωνιστικοί».
Την άποψή της συμμερίζεται η Αγλαΐα Παππά, καθηγήτρια Μοριακής Φυσιολογίας, που βρέθηκε στην Αλεξανδρούπολη προερχόμενη από ερευνητικό ινστιτούτο της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. «Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, είχαμε το κοινό όραμα να δημιουργήσουμε κάτι διαφορετικό. Όταν είσαι πιο νέος, αψηφάς τις δυσκολίες. Θεώρησα ότι η Αλεξανδρούπολη είναι ένας ιδανικός τόπος για να συνδυάσω τη δουλειά αλλά και το μεγάλωμα παιδιών σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Πιστεύω ότι το τμήμα έχει κάνει θαύματα γι’ αυτό που ήταν, κάτω από τις δεδομένες συνθήκες. Βρισκόμαστε στην παραμεθόριο, μακριά από το επιστημονικό γίγνεσθαι. Όντας ξεκομμένοι από την εύκολη γειτνίαση με άλλα ερευνητικά ινστιτούτα, αυτό λειτουργεί και ως κίνητρο, να αποδείξουμε ότι μπορούμε».
Κάποιες δυσκολίες υπάρχουν ακόμα. Η διδακτορική φοιτήτρια Δέσποινα Κιούση μάς λέει ότι στην Αθήνα είναι πιο δεμένη η επιστημονική κοινότητα και υπάρχει καλύτερη ανταλλαγή γνώσης. Παρ’ όλα αυτά, οι δραστήριοι νέοι επιστήμονες που βρέθηκαν να διδάσκουν και να κάνουν έρευνα στην Αλεξανδρούπολη έχουν δημιουργήσει πλέον τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε να ενθαρρύνεται η κινητικότητα, η πρωτοβουλία, η αναζήτηση συνεργειών, με αποτέλεσμα το τμήμα να αριστεύει και οι απόφοιτοί του να είναι περιζήτητοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Η γυναικεία παρουσία
Στους διαδρόμους και στα πάμπολλα εργαστήρια του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής, οι γυναίκες υπερτερούν αριθμητικά. «Ποτέ δεν έλειψε το γυναικείο πρότυπο στο αντικείμενό μας», σημειώνει η δρ Γρηγορίου. «Η Βιολογία πρέπει να ήταν από τις πρώτες επιστήμες στις οποίες εξισώθηκε ο αριθμός ανδρών και γυναικών ερευνητών διεθνώς ήδη από το 1994. Ως νέο τμήμα, δεν είχαμε ποτέ θέμα ισορροπημένης εκπροσώπησης των φύλων, σε άλλα πιο παλιά και εδραιωμένα τμήματα ίσως υπάρχει περισσότερο».
Η Αγλαΐα Παππά, που συμμετέχει και στην Επιτροπή Ισότητας των Φύλων και Καταπολέμησης των Διακρίσεων, που θεσπίστηκε πριν από δύο χρόνια σε όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια, μας εξηγεί τις δράσεις της επιτροπής: «Χαρτογραφούμε την εκπροσώπηση των φύλων σε θέσεις ευθύνης και σε επιτροπές, εξετάζουμε αν εντός του πανεπιστημίου χρησιμοποιείται σεξιστική γλώσσα, αναλύουμε τη διάσταση του φύλου τόσο στη διδασκαλία όσο και στην έρευνα. Μπορεί να φαίνονται μικρά πράγματα, αλλά δείχνει μια συνέπεια σε ό,τι αφορά τα ζητήματα φύλου. Εγώ δεν έχω βιώσει διάκριση, αλλά αντιλαμβάνομαι ότι ως γυναίκες πολλές φορές πρέπει να έχουμε πιο δυναμική παρουσία για να ακουστούμε».
Έρευνα και καινοτομία
Αίθουσα υπολογιστών με εξοπλισμό εικονικής πραγματικότητας ώστε οι φοιτητές να μπορούν να βλέπουν τα μόρια σε τρεις διαστάσεις και να τα εξερευνούν, πάνω από δέκα διαφορετικά εργαστήρια για δοκιμές και πειράματα, συζητήσεις και ανταλλαγή απόψεων. Στο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής, τολμηρές και πρωτότυπες ιδέες ερευνώνται βιβλιογραφικά και εργαστηριακά, με σημείο αιχμής καίρια ζητήματα που απασχολούν την επιστημονική κοινότητα αλλά και το ευρύ κοινό. Η πρώτη ομάδα του τμήματος που συμμετείχε το 2021 στον διεθνή διαγωνισμό iGEM και πήρε χρυσό μετάλλιο με την καθοδήγηση των καθηγητριών Αγλαΐας Παππά και Αικατερίνης Χλίχλια, επιχείρησε να δημιουργήσει μια απλή συσκευή που θα μπορεί να αποκτήσει κάθε πολίτης και χρησιμοποιώντας το σάλιο θα ανιχνεύει βιοδείκτες που σχετίζονται με τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Η δεύτερη ομάδα iGEM Thrace διαγωνίστηκε στις αρχές Νοεμβρίου στο Παρίσι και απέσπασε ασημένιο μετάλλιο. Αξιοποιώντας την αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ του κεντρικού και του εντερικού νευρικού συστήματος, προτείνει την παρέμβαση στη συγκέντρωση συγκεκριμένων λιπαρών οξέων στο έντερο, ως ενδεχόμενη, εξατομικευμένη και στοχευμένη θεραπεία για την κατάθλιψη.
Η λίστα με τις συμμετοχές του τμήματος σε ερευνητικά δίκτυα, επιστημονικά προγράμματα και πρωτοπόρες έρευνες είναι ατελείωτη. Πώς επιδρά ο τόπος, η ευρύτερη περιοχή της Αλεξανδρούπολης στην ερευνητική δραστηριότητα; «Ένα πράγμα που λείπει στη Θράκη είναι εταιρείες που διαθέτουν ερευνητικό τμήμα, ώστε από κοινού να “τρέξουμε” προγράμματα για καινοτόμα προϊόντα στον χώρο της υγείας», μας λέει η δρ Χλίχλια. Από την άλλη, οι επιστήμονες προσαρμόστηκαν και στα δεδομένα του τόπου. «Επειδή βρισκόμαστε σε μια περιοχή με πολύ ανεπτυγμένο πρωτογενή τομέα, από πολύ νωρίς το τμήμα επένδυσε και προς αυτή την κατεύθυνση. Οι μοριακές βιο-επιστήμες είναι απαραίτητες σήμερα για τις καλλιέργειες και τα τρόφιμα, έχουμε πάρα πολλές τεχνολογίες οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν. Παρότι αρκετοί ξεκινήσαμε ως επιστήμονες που εργαζόμασταν αμιγώς στην υγεία, αυτή τη στιγμή έχουμε επεκταθεί και στα τρόφιμα. Είναι πολύ σημαντικό, γιατί μπορούμε να προσφέρουμε πολλά στην περιφέρειά μας, ειδικά και στο πλαίσιο της στρατηγικής της έξυπνης εξειδίκευσης, προκειμένου το πανεπιστήμιο να συνδεθεί με την τοπική οικονομία. Υπάρχουν έργα που “τρέχουν” για ζυμούμενα τρόφιμα. Απομονώνουμε νέους μικροοργανισμούς οι οποίοι είναι αυτόχθονες, γηγενείς και μπορούν να χρησιμοποιηθούν μετά από δοκιμές για την παραγωγή προϊόντων με ιδιαίτερη γεύση ή νέα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά. Ένα παράδειγμα είναι το κρασί, όπου, εκτός από τις γηγενείς ποικιλίες στις οποίες γίνεται στροφή, χρειάζονται και οι μικροοργανισμοί, που θα μπορούσαν να παράγονται τοπικά. Ή οι μπίρες με αυτόχθονο λυκίσκο. Αυτά είναι παραδείγματα συνεργασίας που το πανεπιστήμιο και η έρευνα μπορούν να προσφέρουν. Έχουμε πολλά ενεργά έργα με τοπικές επιχειρήσεις, γεγονός που βοηθάει πολλούς αποφοίτους μας να εγκατασταθούν εδώ μετά και να εργαστούν σε εταιρείες με τις οποίες αναπτύσσουμε συνέργειες», περιγράφει η δρ Γρηγορίου.
Σε μια πλαγιά του βουνού, πάνω από το νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης, λίγο έξω από την πόλη, οι δραστήριοι φοιτητές και οι πολυμήχανοι καθηγητές του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής συνεχίζουν τα πειράματα και την έρευνά τους. Μακριά από τα κεντρικά πανεπιστήμια, κυνηγούν ευκαιρίες, αξιοποιούν συγκυρίες και χαράσσουν περήφανα τον δρόμο που βαδίζουν.
(Φωτογραφίες: Περικλής Μεράκος)
Πηγή: kathimerini.gr
