Το τελευταίο διάστημα ξεκίνησε πάλι, μετά από πολλά χρόνια η συζήτηση για την απελευθέρωση των Φερών, από τον κατοχικό Γερμανικό στρατό. Μια παλιά εμμονή που προέρχεται από συγκεκριμένο πολιτικό χώρο ξαναέκανε την εμφάνιση της.
Η 28η Αυγούστου 1944 εμφανίζεται ως ημερομηνία απελευθέρωσης των Φερών και μάλιστα ως της πρώτης απελευθερωμένης πόλης της Ελλάδος από τους Γερμανούς. Αυτό ως γεγονός μου φαινόταν εξαιρετικό και δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί στην δεκαετία του 1980 που έγινε μια προσπάθεια για την ανάδειξη του, δέχθηκε σφοδρές αντιδράσεις από μεγάλη μερίδα των Φεριωτών.
Από μικρός άκουγα τον παππού μου, να αφηγείται το κάψιμο του σπιτιού του από τους Γερμανούς και την άτακτη φυγή Φεριωτών, όπως και της οικογένειας του, προς το χωριό των Κοίλων μέσω των ρεμάτων, προκειμένου να γλυτώσουν από την μανία των Γερμανών. Ως αφηγητικές ιστορίες τις διατήρησα στο υποσυνείδητο μου. Χρόνια αργότερα, όταν άρχισα την ιστορική έρευνα των Φερών, ήρθα αντιμέτωπος με την πρόκληση της αναζήτησης της αλήθειας.
Την 28η Αυγούστου 1944, ημέρα Δευτέρα, και ημέρα που και τότε γινόταν η εβδομαδιαία Λαϊκή των Φερών, ήταν η ημέρα που υπήρξε πραγματικά μια παλλαϊκή κινητοποίηση-συλλαλητήριο κατοίκων των Φερών και των γύρω χωριών με προορισμό το Γερμανικό Διοικητήριο. Όπως είναι φυσικό την Δευτέρα στις Φέρες λόγω της λαϊκής, υπήρχε συσσώρευση κατοίκων όλης της περιφέρειας των Φερών. Η ημερομηνία επιλέχθηκε προσεκτικά από τους οργανωτές, προκειμένου στις Φέρες να υπάρξει μαζικότητα πολιτών που ήταν βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του στόχου τους. Η Δευτέρα ήταν η ιδανική ημέρα. Καθοδηγητές κατεύθυναν τις μάζες με σχετική ευκολία, καθώς ήταν φανερό ότι πλέον οι Γερμανοί μετρούσαν ημέρες. Στη διασταύρωση του γηπέδου συναντήθηκαν οι ομάδες των χωριών και από εκεί κινήθηκαν στην επάνω πλατεία που γινόταν η λαϊκή και είχε κόσμο. Συμπαρέσυραν και τον κόσμο που βρισκόταν εκεί και κινήθηκαν όλοι μαζικά προς την κάτω πλατεία, με στόχο το επιταγμένο από τις Γερμανικές δυνάμεις κατοχής, τότε σπίτι του Δάσκαλου Ράσσα.
Τα μυδραλιοβόλα ήταν στημένα πίσω από τα συρματοπλέγματα και έτοιμα να βάλουν εναντίον του πλήθους. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην κεφαλή της πορείας είχαν τοποθετηθεί παιδιά. Η Γερμανική φρουρά ευτυχώς έδειξε αυτοσυγκράτηση. Αν είχε πράξει διαφορετικά, ένας Θεός ξέρει τι θα γινόταν. Πραγματικά η διοίκηση, η φρουρά και ο οπλισμός τους, μετά από διαβούλευση παραδόθηκαν στους επικεφαλής και τα στελέχη του Ε.Α.Μ Αθηνόδωρο Κατσαβουνίδη και του παριστάμενου Νίκου Κυτόπουλου που είχαν οργανώσει και το συλλαλητήριο.
Τις επόμενες ημέρες και συγκεκριμένα την Τετάρτη 30 Αυγούστου φάλαγγα δεκάδων οχημάτων με Γερμανική δύναμη από την Θεσσαλονίκη έφθασε στον Έβρο για να παραλάβει την Γερμανική δύναμη του Σουφλίου και του Διδυμοτείχου και με ασφάλεια να την απομακρύνει από τον Νομό. Λίγο πριν τις Φέρες στα υψώματα Δορίσκου και του εργοστασίου της Θράκης δέχτηκαν επίθεση από ομάδα ανταρτών. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνει μεγάλη μάχη, η οποία πήρε έκταση και μέσα στις Φέρες. Οι κάτοικοι των Φερών έφευγαν τρομοκρατημένοι για να γλυτώσουν άλλοι προς τα Κοίλα, όπως μου έλεγε και ο παππούς μου, άλλοι προς τον βαλτότοπο του ΔΕΛΤΑ και άλλοι προς τον Πέπλο, Κήπους και Γεμιστή. Από τα Κοίλα φαινόταν οι πυκνοί καπνοί από τα 40 περίπου σπίτια των Φερών που παραδόθηκαν στις φλόγες.
Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο αείμνηστος και τότε υπέργηρος Χαράλαμπος Καρπούζας στις 12-2-2010 συνταξιούχος ταχυδρομικός (αριστερών πεποιθήσεων) μειδιούσε για τους χειρισμούς των ανταρτών. Θεωρούσε ότι δεν ήταν αναγκαία να γίνουν όλα αυτά και από τύχη δεν κόστισαν σε δεκάδες ζωές αθώων πολιτών και παιδιών, ενώ στο τέλος άφησαν 40 οικογένειες χωρίς στέγη και για μεγάλο διάστημα μέσα σε κακουχίες διέμεναν σε καλύβες. Οι καιροσκοπικοί χειρισμοί με μόνο στόχο το προσωρινό κομματικό-ιδεολογικό κέρδος στοίχησαν εκείνη την περίοδο αρκετά στις Φέρες. Αυτός ήταν τελικά και ο λόγος που στις Φέρες η 28η Αυγούστου δεν αγαπήθηκε ποτέ από τους κατοίκους.
Την ιστορία δεν μπορούμε να την κατασκευάζουμε, ούτε να την παραποιούμε. Έτσι αποφάσισα σήμερα, 76 χρόνια μετά να αποδείξω δημόσια με επίσημο έγγραφο της εποχής που υπογράφεται στις 6 Μαρτίου 1946 από την διοίκηση Χωροφυλακής Έβρου, πίνακα με τις ημερομηνίες εισόδου και αναχώρησης των κατοχικών στρατών, Γερμανίας και Βουλγαρίας, στις πόλεις και τα χωριά μας. Σε ότι αφορά τις ΦΕΡΕΣ οι Γερμανοί ΕΙΣΗΛΘΑΝ στις 9-4-1941 και ΕΞΗΛΘΑΝ στις 3-9-1944 .
Αυτό το έγγραφο βρίσκεται στα κρατικά αρχεία και επομένως η εμμονή μας σε κάτι που δεν αποδεικνύεται επίσημα, δεν μπορεί να ευδοκιμήσει. Διακαώς επιθυμούσα τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. Δυστυχώς όμως η πρωτιά σύμφωνα με το έγγραφο ανήκει αλλού και είναι στον Έβρο.
Κλείνοντας με βάση την απελευθέρωση της Αθήνας που έγινε στις 12 Οκτωβρίου 1944, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πραγματικά είμαστε από τις πρώτες πόλεις, όχι όμως η πρώτη. (δεν γνωρίζουμε βέβαια ημερομηνίες και για τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας)
Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Φερών
Νικόλαος Γκότσης
