ΠΑΚΟΕ: Συνεχώς ρυπασμένος ποταμός Έβρος

Το ΠΑΚΟΕ έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία χρόνια τρεις έρευνες στον ποταμό Έβρο και στις τρεις διαπίστωσε ότι τα βαρέα μέταλλα, το οργανικό και το μικροβιολογικό φορτίο ήταν από τρεις έως πέντε φορές πάνω από τα διεθνή όρια, σύμφωνα με δημοσίευμα στο aftodioikisi.gr .

Εντούτοις και παρά το γεγονός ότι απευθυνθήκε στην Περιφέρεια και στο Υπουργείο ΠΕΝ το πρόβλημα –όπως διαπιστώνεται και από τα παρακάτω- παραμένει το ίδιο.

Το Δέλτα του Έβρου, που φιλοξενεί τουλάχιστον 324 είδη πτηνών, από τα συνολικά 456 που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα, αποτελώντας έναν σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα των υγροτόπων της ευρύτερης περιοχής, ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των πουλιών, δυστυχώς, αντιμετωπίζει σοβαρά πρόβλημα ρύπανσης. Στο πλαίσιο του προγράμματος BIOLEARN, επιστήμονες της περιβαλλοντικής οργάνωσης iSea και του Φορέα Διαχείρισης του Δέλτα, μελέτησαν τα απορρίμματα της περιοχής, που σε αρκετά σημεία είναι ‘πνιγμένη’ στο πλαστικό, αλλά και την εκτεταμένη ρύπανση συνολικά του ποταμού από βαρέα μέταλλα, που σαφώς επηρεάζει και τη ζωή στον υγρότοπο.

Με στόχο την ανάλυση της ρύπανσης στο Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου, χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές πηγές δεδομένων και πληροφοριών. Συγκεκριμένα, καταγράφηκαν οι τύποι και οι ποσότητες των απορριμμάτων σε επιλεγμένες περιοχές έρευνας, εξετάστηκαν δείγματα νερού και ιζήματος και διερευνήθηκε η αντίληψη και η γνώση της τοπικής κοινότητας μέσω ερωτηματολογίου. Επιπλέον, συλλέχθηκαν δεδομένα σχετικά με τα απορρίμματα του βυθού, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψαρεύοντας Απορρίμματα». Όσον αφορά τη ρύπανση από βαρέα μέταλλα, περιλαμβάνονται επίσης δεδομένα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Η αλιεία και το εμπόριο ελασμοβράγχιων στο Βόρειο Αιγαίο».

Λαμβάνοντας υπόψιν τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο Δέλτα του Έβρου και τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, πραγματοποιήθηκε η καταγραφή των απορριμμάτων σε 22 περιοχές έρευνας με στόχο τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τους τύπους, τις ποσότητες και τις πιθανές πηγές των απορριμμάτων της περιοχής.

Τύποι και ποσότητες απορριμμάτων στο Δέλτα του Έβρου

Συνολικά, καταγράφηκαν 2.979 αντικείμενα, το 85% των οποίων ήταν πλαστικά (2.537 αντικείμενα), ακολουθούν τα αντικείμενα από χαρτί (165 αντικείμενα) με πολύ χαμηλότερο ποσοστό (5,5%). Το ποσοστό των γυάλινων/κεραμικών αντικειμένων, καθώς και αυτών από λάστιχο ήταν χαμηλό. Αυτά τα υλικά αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,8% (23 αντικείμενα) και 0,4% (12 αντικείμενα) αντίστοιχα, από το σύνολο των αντικειμένων που καταγράφηκαν. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι πλαστικά αντικείμενα καταγράφηκαν σε όλες τις περιοχές έρευνας. Αντιθέτως, υφασμάτινα και χάρτινα αντικείμενα βρέθηκαν μόνο στο 50% των περιοχών.

Το πολυπληθέστερο και πιο συχνό αντικείμενο ήταν οι πλαστικές σακούλες αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 11% του συνόλου των απορριμμάτων που βρέθηκαν στην περιοχή. Τα πλαστικά μπουκάλια (9,13%) και τα σχοινάκια (8,15%) ακολουθούν.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, τα αλιευτικά καταφύγια, η περιοχή με κάδους για φυτοφάρμακα και η κοντινότερη σε κατοικημένη περιοχή παραλία χαρακτηρίζονται ως πολύ βρώμικες περιοχές, καθώς το μεγαλύτερο μέρος τους ήταν καλυμμένο με απορρίμματα. Αντιθέτως, μόνο το 23% από τις περιοχές που αξιολογήθηκαν χαρακτηρίζονται ως πολύ καθαρές, καθώς μόνο λίγα απορρίμματα (<10 αντικείμενα) βρέθηκαν στην επιφάνεια καταγραφής.

Απορρίμματα που σχετίζονται με το προσφυγικό

Λόγω της γεωγραφικής θέσης του Εθνικού Πάρκου του Δέλτα Έβρου, καθώς και της διεθνούς πολιτικής κατάστασης, στην περιοχή καταγράφηκε ποσότητα απορριμμάτων που σχετίζονται με τη σύγχρονη ανθρωπιστική κρίση, τα αποτελέσματα της οποίας είναι έντονα στην περιοχή.

Κυρίως στις όχθες του ποταμού, καταγράφηκαν φουσκωτά, σωσίβια, είδη ρουχισμού, όπως παπούτσια και τσάντες, και πλαστικά δοχεία τροφίμων μιας χρήσης. Τέτοια αντικείμενα εγκαταλείπονται στα σημεία όπου φτάνουν οι άνθρωποι που διασχίζουν τα σύνορα προς την Ελλάδα μέσω του ποταμού Έβρου. Ρούχα και πλαστικά δοχεία μίας χρήσης παρατηρήθηκαν ακόμη και στις άκρες των δρόμων, αλλά σε μικρότερη συχνότητα. Είναι πιθανόν πολλά από αυτά τα αντικείμενα να υπάρχουν επίσης συγκεντρωμένα και σε απρόσιτες περιοχές με πυκνή βλάστηση, όπως πλημυρίζουσες ζώνες, όπου είναι αδύνατο να εντοπιστούν και να καταγραφούν.

Γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες

Δύο από τις πιο επιβαρυμένες περιοχές από απορρίμματα συνδέονται με γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Σχεδόν το 60% των αντικειμένων που καταγράφηκαν στην περίμετρο μιας φάρμας ήταν σχοινιά πάχους μικρότερου από 1 εκ, που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία αγροτικών προϊόντων και ζωοτροφών σε τεράστιες ποσότητες, όπως ανέφεραν οι αγρότες και κτηνοτρόφοι της περιοχής. Τα σχοινάκια αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις, βρίσκονται «παγιδευμένα» στις περιφράξεις. Επίσης, πλαστικές «ετικέτες» ζώων που χρησιμοποιούνται από τους κτηνοτρόφους καταγράφηκαν αποκλειστικά σε αυτήν την περιοχή.

Ένα ακόμη σημείο υψηλής συγκέντρωσης απορριμμάτων που ερευνήθηκε αποτέλεσε η περιοχή με εγκατεστημένους κάδους και παροχή νερού για την προετοιμασία και την απόρριψη λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων από τους αγρότες. Περισσότερο από το 95% των απορριμμάτων που καταγράφηκαν εκεί ήταν πλαστικά. Συγκεκριμένα, πλαστικά δοχεία, καπάκια και δακτύλιοι μπουκαλιών από λιπάσματα και φυτοφάρμακα και πλαστικά ποτήρια μιας χρήσης, τα οποία συνδέονται στο σύνολό τους με τις δραστηριότητες των αγροτών.

Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, το σπάνιο άδειασμα των κάδων οδηγεί στην υπερχείλισή τους. Με δεδομένο ότι το σημείο αυτό βρίσκεται δίπλα σε χείμαρρο που απορρέει στο Δέλτα του Έβρου, ο χείμαρρος πιθανόν αποτελεί το «μονοπάτι» των απορριμμάτων αυτών προς τη θάλασσα κατά τη διάρκεια βροχών ή / και πλημμυρών.

Παράνομες χωματερές εντός του υγροτόπου

Μια ακόμα πηγή ρύπανσης εντοπίστηκε μεταξύ του Εθνικού Πάρκου, της πλησιέστερης κατοικημένης περιοχής και περιοχών με γεωργικές δραστηριότητες, όπου υπήρχαν παράνομες χωματερές. Δύο από αυτές εντοπίστηκαν δίπλα σε κανάλια που καταλήγουν στο Δέλτα του Έβρου. Τα πιο συνηθισμένα αντικείμενα που παρατηρήθηκαν και στις δύο περιπτώσεις ήταν οικοδομικά υλικά από τσιμέντο και πλαστικό. Στη μία περίπτωση, περιλαμβάνονταν, επίσης, μεγάλα ελαστικά από γεωργικά οχήματα, όπως τρακτέρ, ενώ στην άλλη είχαν απορριφθεί κυρίως μεγάλα έπιπλα, όπως καναπέδες και τραπέζια. Και στις δύο περιπτώσεις, τα αντικείμενα απορρίφθηκαν παράνομα μετά από ανακατασκευές κατοικιών ή γεωργικών και κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων. Στις συγκεκριμένες περιοχές δεν πραγματοποιήθηκε καταγραφή των απορριμμάτων, καθώς βρίσκονταν σε απρόσιτα σημεία.

Όλοι οι δρόμοι ήταν καθαροί, εκτός από αυτόν κοντά στο αλιευτικό καταφύγιο που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες αλιείς και βρίσκεται στην Ειδική Ζώνη Προστασίας του Εθνικού Πάρκου, όπου επιτρέπεται η πρόσβαση μόνο με άδεια. Περισσότερο από το 44% των αντικειμένων που καταγράφηκαν σε αυτό τον δρόμο ήταν πλαστικά μπουκάλια. Περίπου το 75% των αντικειμένων καταγράφηκαν τόσο στον συγκεκριμένο δρόμο, όσο και στο συγκεκριμένο αλιευτικό καταφύγιο, υποδεικνύοντας ότι το αλιευτικό καταφύγιο αποτελεί πηγή ρύπανσης για την ευρύτερη περιοχή. Τα μεταλλικά βαρέλια, για παράδειγμα, καταγράφηκαν μόνο σε αυτές τις δυο περιοχές. Πλαστικά καπάκια από μπουκάλια νερού και αναψυκτικών καταγράφηκαν σε 4 από τους 5 δρόμους. Εκτός από τα πλαστικά μπουκάλια, ο μεγαλύτερος αριθμός αντικειμένων που καταγράφηκε στους δρόμους ήταν τα πλαστικά σχοινάκια, τα οποία επίσης, βρέθηκαν σε 4 από τους 5 δρόμους.

Οι όχθες του ποταμού ήταν καθαρές, με λιγότερα αντικείμενα από τον μέσο όρο που σημειώθηκε στο σύνολο της περιοχής. Μόνη εξαίρεση αποτέλεσε η όχθη του ποταμού κοντά στις εκβολές όπου είναι εγκατεστημένη ξύλινη προβλήτα για την πρόσδεση αλιευτικών σκαφών. Σε όλες τις όχθες του ποταμού τα πλαστικά ποτήρια και καπάκια συνιστούσαν τα πολυπληθέστερα απορρίμματα. Αντιθέτως, στα αρδευτικά κανάλια, πολυπληθέστερα ήταν τα κομμάτια πλαστικού.

Σε μια βαλτώδη περιοχή του Εθνικού Πάρκου που πραγματοποιήθηκε καταγραφή, περισσότερο από το 98% των απορριμμάτων αποτελούνταν από πλαστικά αντικείμενα, τα οποία βρέθηκαν «παγιδευμένα» στη βλάστηση.

Οι όχθες των λιμνοθαλασσών ήταν καθαρές και ο μικρός αριθμός απορριμμάτων που καταγράφηκε σε αυτές αποτελούνταν αποκλειστικά από πλαστικά αντικείμενα, κυρίως από πλαστικές σακούλες και πλαστικά κομμάτια. Κι αυτά τα αντικείμενα βρέθηκαν «παγιδευμένα» ανάμεσα στη βλάστηση και θαμμένα στο ίζημα γύρω από τις λιμνοθάλασσες.

Υδάτινα απορρίμματα

Το πρωτόκολλο που εφαρμόζεται στο πλαίσιο του προγράμματος είναι βασισμένο στη συμφωνία OSPAR 2017-2018 με σκοπό τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τα υδάτινα απορρίμματα σε μεγάλο βάθος. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται συλλέχθηκαν σε 18 αλιευτικά ταξίδια (καλάδες) στην περιοχή μεταξύ των εκβολών του ποταμού Έβρου και του νησιού της Σαμοθράκης κατά την άνοιξη του 2020, όπου μέρος των απορριμμάτων πιθανόν μεταφέρθηκε μέσω της ροής του ποταμού Έβρου.

Συγκεκριμένα, σε 17 αλιευτικά ταξίδια (καλάδες), περισσότερα από 150 κιλά απορριμμάτων συσσωρεύτηκαν στα δίχτυα των ψαράδων, ενώ μόνο σε 1 αλιευτικό ταξίδι (καλάδα) δεν συλλέχθηκαν καθόλου απορρίμματα.

Η σύσταση των απορριμμάτων παρουσιάζεται αφορά 3.435 τεμάχια πλαστικού (το 81% των απορριμμάτων), 443 τεμάχια μετάλλου (10,5%), 150 αντικείμενα από γυαλί-κεραμικό-τσιμέντο (3,6%) και ποσότητες από ύφασμα, ξύλο, χαρτί, λάστιχο.

Ρύπανση από βαρέα μέταλλα

Η περιοχή παρουσιάζει μια μακρά ιστορία ρύπανσης από βαρέα μέταλλα ως αποτέλεσμα οικιακών και βιομηχανικών λυμάτων και κυρίως της εντατικής βιομηχανικής δραστηριότητας σε όλες τις χώρες στη Λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας (Βουλγαρία, Ελλάδα και Τουρκία), συμπεριλαμβανομένων των μεταλλευτικών έργων, των δραστηριότητων επεξεργασίας ξύλου και υφασμάτων, της βυρσοδεψίας και άλλων. Από το 1996, που δημοσιεύθηκαν οι πρώτες σχετικές μελέτες (Angelidis & Albanis, 1996), η ρύπανση από βαρέα μέταλλα σημείωνε υψηλά επίπεδα.

Σε πιο πρόσφατη μελέτη των Karaouzas et al. (2020), ο Έβρος κατατάχθηκε στα πιο ρυπασμένα υδάτινα σώματα από βαρέα μέταλλα στην Ελλάδα, μεταξύ 46 ποταμών και 22 λιμνών που εξετάστηκαν. Οι τιμές των δειγμάτων νερού που εξετάστηκαν υπερέβαιναν τα πρότυπα ποιότητας περιβάλλοντος για τον Μόλυβδο (Pb) και τον Ψευδάργυρο (Zn), όπως ορίζεται στην Οδηγία 2013/39/ΕΚ.

Υψηλή συγκέντρωση βαρέων μετάλλων έχει επίσης ανιχνευθεί σε οργανισμούς των υγροτόπων του Έβρου. Στο πλαίσιο του προγράμματος της iSea μεταξύ 59 δειγμάτων, 31 άτομα αλιεύτηκαν σε θαλάσσιες περιοχές κοντά στις εκβολές του Δέλτα Έβρου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, υψηλά επίπεδα Μόλυβδου (Pb) (11/31 δείγματα) και Υδραργύρου (Hg) (4/31 δείγματα) ανιχνεύτηκαν στον ιστό ελασμοβράγχιων που διατίθενται στο εμπόριο, όπως στο Dasyatis sp. και Raja sp. Οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων υπερέβαιναν τα ασφαλή όρια κατανάλωσης, όπως ορίζονται στον Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Σύμφωνα με τις σύγχρονες μελέτες σχετικά με τη ρύπανση από βαρέα μέταλλα του ποταμού Έβρου, αυτή αποδίδεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως τη βιομηχανία και τη γεωργία, που πραγματοποιούνται, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλες τις χώρες που διασχίζει ο ποταμός Έβρος. Η γεωργία στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία, τα μη επεξεργασμένα λύματα από βαριά βιομηχανική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της επεξεργασίας μετάλλου και υφασμάτων, της βυρσοδεψίας και των βαφών και μπαταριών κυρίως στη Βουλγαρία, και τα λύματα αστικών κέντρων κυρίως από την Τουρκία, συμβάλλουν στις υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στον ποταμό Έβρο και στα είδη ελασμοβράγχιων που εντοπίζονται στη θαλάσσια περιοχή των εκβολών του Έβρου.

Η ρύπανση από βαρέα μέταλλα αποτελεί λοιπόν διασυνοριακό ζήτημα που οφείλεται κυρίως στις εντατικές βιομηχανικές και εξορυκτικές δραστηριότητες, οι οποίες πραγματοποιούνται στις χώρες που διασχίζει ο ποταμός, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται και με το εγκαταλελειμμένο ορυχείο μόλυβδου και ψευδάργυρου στην ορεινή περιοχή του Νομού Έβρου, Κίρκη.