Η 28χρονη Ίνα Πατσαλή στον αρχιτεκτονικό καμβά του χωριού Κίρκη μετά την πύρινη καταστροφή αποτύπωσε το όραμά της για αναγέννηση, κάνοντας τα απομεινάρια της φωτιάς κομμάτι της επόμενης μέρας
Θέλησε να προτείνει τρόπους επούλωσης του κοινού τραύματος των κατοίκων της Κίρκης -ενός πανέμορφου κάποτε χωριού, ενός φυσιολατρικού προορισμού κοντά στο δάσος της Δαδιάς– που ένιωσαν στις ζωές και στα σπίτια τους τις φλόγες της μεγάλης πυρκαγιάς του Αυγούστου του 2023. Μπροστά στην πύρινη καταστροφική μανία αναρωτήθηκε τι μπορεί να κάνει ως αρχιτέκτονας για να δώσει μια ελπίδα σε αυτό το χωριό του Έβρου, που πέραν της ερήμωσης που βίωνε μέχρι τότε, ήρθε αντιμέτωπο και με τις καταστροφικές συνέπειες της φωτιάς. Όταν λοιπόν έφτασε η στιγμή για να αποφασίσει το θέμα της διπλωματικής του μεταπτυχιακού της στη Royal Academy of Art στη Χάγη, η 28χρονη αρχιτέκτονας από τη Θεσσαλονίκη Ίνα Πατσαλή δεν είχε καμία αμφιβολία. Στον αρχιτεκτονικό καμβά του χωριού Κίρκη μετά την καταστροφή, το όραμά της για την αναγέννηση του πήρε μορφή, δείχνοντας πως η αντίθεση ανάμεσα στην καμένη γη και το ξαναζωντάνεμά της αντανακλά την ευαίσθητη ισορροπία που απαιτείται σε έναν τέτοιο σχεδιασμό. Κατάλαβε δε μέσα από τη διαδικασία πως η αρχιτεκτονική σε μια τέτοια περίπτωση μπορεί να λειτουργήσει μόνο ως ενδιάμεσος ανάμεσα στην Κίρκη του παρελθόντος και του μέλλοντος και δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο από το να ξεκινήσει τη διαδικασία επούλωσης του τραύματος. Μάλιστα, η διπλωματική της με τίτλο «Θραύσματα ζωής γύρω από τη φωτιά και την αποκατάσταση» (Fragments of life, on fire and recovery) έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από το ολλανδικό πανεπιστήμιο.
Η έρευνά της διέτρεξε το αλλαγμένο από τη φωτιά τοπίο του Έβρου και συγκεκριμένα του χωριού Κίρκη -που βίωσε μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές στην περιοχή- αποκαλύπτοντας την πολυδιάστατη ιστορία των συνδέσεων ανάμεσα στις ανθρώπινες ζωές, την περιβαλλοντική ευαλωτότητα και το γενικότερο κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο.
Απέναντι στη σειρά των σπιτιών που περίμεναν να κατεδαφιστούν μετά τη φωτιά, η διπλωματική της πρότεινε την επανάχρησή τους ως χώρους όπου η τοπική κοινότητα θα μπορούσε να συμμετάσχει στη διαδικασία αναζωογόνησής τους, φέρνοντας και πάλι τη ζωή στο χωριό.
Έτσι, οραματίστηκε ένα σπίτι που θα γινόταν βιβλιοθήκη από τα απομεινάρια της φωτιάς: υλικά που απέμειναν μετά το πέρασμα της θα μπορούσαν να συλλεχθούν, να γίνει διαλογή τους και να επαναχρησιμοποιηθούν ξανά και ξανά, κλείνοντας τον κύκλο ζωής τους. Ένα άλλο σπίτι θα μπορούσε να εξελιχθεί σε κοινωνικό κήπο και κυρίως σε έναν τρόπο για να αναζωογονηθεί η τοπική κοινότητα, αλλά και η φύση. Άλλωστε, οι κάτοικοι του χωριού, εκτός από σπίτια, είδαν να χάνονται τα χωράφια τους και τα ζώα τους. Ένα ακόμα σπίτι σχεδιάστηκε από την Ίνα Πατσαλή έτσι ώστε να γίνει εποχικό καταφύγιο οικοτουρισμού του εθνικού δρυμού, ενεργοποιώντας την τοπική οικονομία και κάνοντας γνωστή την ιστορία της Κίρκης.
Σκέφτηκε μάλιστα πως σχεδιάζοντας με τα καμένα υλικά θα μεταμόρφωνε τα σπίτια σε σημεία μνήμης, υπογραμμίζοντας την κυκλική οπτική της ζωής και την προοπτική αναγέννησης μετά την καταστροφή.
Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις
Η νεαρή αρχιτέκτονας από τη Θεσσαλονίκη έθεσε μέσω της εργασίας της τέσσερις ερωτήσεις, δίνοντας ισάριθμες απαντήσεις, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως οδηγός για τον τοπικό δήμο και τους φορείς.
Η πρώτη ερώτηση ήταν πώς ανακυκλώνουμε τα κτήρια σε μια τέτοια περίσταση; Πώς θα μπορούσαν να μεταμορφωθούν τα υλικά και να αποκτήσουν μια νέα ζωή, ώστε να μειωθούν τα απόβλητα μετά τη φωτιά; Η δε απάντηση ήταν η ακόλουθη: αναπτύσσοντας μια πρωτοβουλία με πρωτεργάτες ντόπιους χειροτέχνες, τα υλικά στα χαλάσματα του χωριού, αλλά και της ευρύτερης περιοχής θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν και να περάσουν από μια διαλογή προτού φτάσουν στη χωματερή.
Η καταγραφή και τεκμηρίωση των διασωθέντων υλικών θα έδινε μια οπτική του πώς τέτοιοι πόροι είναι δυνατόν να επαναχρησιμοποιηθούν. Σε αυτή τη διαδικασία μια βιβλιοθήκη με τέτοια απομεινάρια θα μπορούσε να γίνει το πρώτο βήμα, για να ανακαλυφθούν νέες χωρικές ποιότητες των μεταμορφωμένων από τη φωτιά υλικών.
Η δεύτερη ερώτηση της Ίνας Πατσαλή ήταν πώς μπορεί να ενεργοποιηθεί η κοινή επούλωση του τραύματος της κοινότητας και της φύσης. Η απάντηση ήταν εξίσου δημιουργική: καλλιεργώντας έναν μικρό λαχανόκηπο εκεί όπου πριν υπήρχε ένα σπίτι, οι κάτοικοι θα μπορούσαν να πάρουν μέρος στη διαδικασία αναγέννησης της φύσης, αλλά και του ίδιου του κτίσματος που κανονικά θα κατεδαφιζόταν. Μάλιστα, μέσα από την έρευνα της νεαρής αρχιτέκτονα σε αυτό το επίπεδο αναδείχθηκε και η σημασία του κοιμητηρίου του χωριού που θα λειτουργούσε ως ένας ιερός και σημαντικός χώρος στον κύκλο της ζωής. Έτσι, η Ίνα Πατσαλή οραματίστηκε τη σύνδεση του κήπου με το κοιμητήριο, σε έναν δεσμό ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, υπογραμμίζοντας την κυκλικότητα της ζωής. Σκάβοντας ένα κανάλι ανάμεσα στα δύο αυτά σημεία θα μειώνονταν σημαντικά οι πιθανότητες πλημμύρας που είναι υψηλές μετά από μια φωτιά, και μάλιστα με πολλούς τρόπους: οδηγώντας το επιπλέον νερό από τις βροχές σε μια δεξαμενή, βοηθώντας τα τοπικά λαχανικά να αναπτυχθούν, υποστηρίζοντας ένα σχέδιο του δήμου για επαναφύτευση της περιοχής μέσω της διήθησης του νερού, αλλά και εμπλουτίζοντας τη βιοποικιλότητα, δημιουργώντας ένα ανάχωμα στη φωτιά.
Οι δύο τελευταίες ερωτήσεις της ήταν πώς θα μπορούσε να αναπτυχθεί εκ νέου ο οικοτουρισμός του εθνικού δρυμού και πώς η αρχιτεκτονική θα επανενεργοποιούσε την τοπική οικονομία και θα έκανε γνωστή την ιστορία της Κίρκης.
Η Κίρκη βρίσκεται στην καρδιά μιας περιοχής με πολλές εξωτερικές δραστηριότητες. Παρά ταύτα οι κοντινότερες επιλογές διαμονής είναι αρκετά μακριά από το χωριό. Με την επαναχρησιμοποίηση ενός κτιρίου-κουφαριού κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό της Κίρκης ως εποχικού καταφυγίου οικοτουρισμού του εθνικού πάρκου του δάσους της Δαδιάς θα μπορούσαν λάτρεις της φύσης και αναρριχητές να βρουν μια φιλόξενη στέγη κατά την πεζοπορία τους.
Όσο για τη διατήρηση της ιστορίας του χωριού το παράδειγμα της προτεινόμενης βιβλιοθήκης των υλικών είναι ενδεικτικό. Το κέλυφός του ενισχύεται με καμένο ξύλο και τα δωμάτια χωρίζονται με δίχτυ σκαλωσιάς. Η σπασμένη οροφή επανακατασκευάζεται με διασωθέντα υλικά από πλέξιγκλας, ξύλο και υφιστάμενες πέτρες και τούβλα. Έτσι, η οροφή από μέσα γίνεται μια… βιτρίνα επαναχρησιμοποιούμενων υλικών, ενώ επιτρέπει και περισσότερο φως στο εσωτερικό. Στο δε εξωτερικό το σπίτι καλύπτεται από κονιορτοποιημένη καμένη ύλη που έχει μετατραπεί σε χρώμα. Η χρωστική του κάρβουνου έχει ως στόχο να μεταφράσει τη μνήμη μέσα από το χρώμα, την υφή, ακόμα και τη μυρωδιά. Με όλες αυτές τις παρεμβάσεις το σπίτι γίνεται μια διατομή του παρελθόντος, της στιγμής της φωτιάς και του μέλλοντος, διατηρώντας την ιστορία της Κίρκης ζωντανή.
Μάλιστα, η 28χρονη αρχιτέκτονας ακολούθησε στη μακέτα της διπλωματικής της εργασίας την πορεία της φωτιάς -καίγοντάς την κατά τόπους- για να δείξει πώς κάηκε το χωριό, ενώ τα σπιτάκια που δημιούργησε ήταν φτιαγμένα από πηλό, στο κέλυφός τους, και υλικότητες, όπως καμένα κομμάτια ξύλου και κάρβουνο.
Η περιβαλλοντική ανησυχία και το σοκ της φωτιάς
Η Ίνα Πατσαλή τέλειωσε την αρχιτεκτονική στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ και στη συνέχεια έφυγε στην Ολλανδία για μεταπτυχιακό στην Royal Academy of Art The Hague, μια από τις παλαιότερες και πιο αξιόλογες Σχολές Καλών Τεχνών στη χώρα. Την περίοδο που προετοίμαζε τη διπλωματική της και έπρεπε να αποφασίσει το αντικείμενό της βρισκόταν στην Ελλάδα. Το μόνο που ήξερε ήταν πως ήθελε η εργασία της να έχει σχέση με τη χώρα. Όταν η φωτιά στον Έβρο έπληξε το δάσος της Δαδιάς, έμεινε να παρακολουθεί σοκαρισμένη την καταστροφή από τα πλάνα των ειδήσεων. Έχοντας ως άτομο έντονες περιβαλλοντικές ανησυχίες, σκέφτηκε αμέσως το μετά και αναρωτήθηκε πώς θα μπορούσε να συμβάλλει στην αναγέννηση του μέρους. Ήξερε πως το να προτείνει στους κατοίκους να ξαναχτίσουν απλώς τα σπίτια τους δεν ήταν αρκετό. Έτσι, άρχισε την έρευνά της, που της απέδειξε πως η φωτιά είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρωπότητας και όσο προσπαθείς να την ελέγξεις τόσο πιο ανεξέλεγκτη γίνεται. Πήγε στο δάσος της Δαδιάς και στο χωριό Κίρκη, μίλησε με τους κατοίκους, μοιράστηκε την απόγνωσή τους και κατέληξε στο ότι έπρεπε να κάνει μια εφικτή πρόταση για εκείνους, που ήταν κυρίως ηλικιωμένοι και αγρότες.
Υπενθυμίζεται πως η φωτιά που έκαιγε ανεξέλεγκτη επί 17 ημέρες τον Αύγουστο του 2023 κατέκαψε το 57,74% των 424.248 στρεμμάτων του Εθνικού Πάρκου Δάσους της Δαδιάς.
«Κατέγραψα τη ζωή μετά τη φωτιά σε ένα χωριό του νότιου Έβρου που βίωνε ήδη την εγκατάλειψη και μετά το τραγικό αυτό συμβάν ένιωσε και πάλι ότι παλεύει μόνο του. Στη διπλωματική μου ήθελα να συλλέξω ό,τι ζωή απέμεινε και να την αναδείξω ως αρχιτέκτονας, εισφέροντας στην τοπική κοινότητα» λέει στη Voria.gr η Ίνα Πατσαλή.
ΠΗΓΗ:voria.gr
