Σήμερα 30 Ιανουαρίου η Εκκλησία γιορτάζει τους τρεις Ιεράρχες, τους προστάτες των Γραμμάτων.
Ποιοι ήταν όμως οι τρεις Ιεράρχες και γιατί τους τιμούμε;
Με τον όρο Τρεις Ιεράρχες, αναφερόμαστε συνοπτικά στους τρεις επιφανείς Αγίους και θεολόγους, Βασίλειο τον Μέγα, Ιωάννη τον Χρυσόστομο και Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό.
Κοινή πορεία είχαν οι Τρεις Ιεράρχες καθώς γεννήθηκαν και οι τρεις πέριξ της περιοχής της Καππαδοκίας, έζησαν την ίδια χρονική περίοδο, έκαναν παρόμοιες σπουδές , είχαν κοινούς δασκάλους, ακολούθησαν φιλάνθρωπο αλλά και ασκητικό βίο, και τέλος, μαχήθηκαν σθεναρά και με επιτυχία τον Αρειανισμό.
Και αυτό το τελευταίο κοινό χαρακτηριστικό, του Βασιλείου του Μέγα, του Ιωάννη του Χρυσοστόμου και του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, η θεολογική μάχη που έδωσαν υπέρ της τριαδικής υπόστασης του Θεού, ήταν που κινδύνεψε να τους «χωρίσει» αλλά τελικά τους ένωσε στο εορτολόγιο της Ορθόδοξης Ελληνικής Εκκλησίας.
Οι Ιωαννίτες, οι Γρηγορίτες και οι Βασιλείτες
Η συμβολή του καθενός από τους τρεις στο χαρακτήρα της τριαδικότητας του Ορθόδοξου Χριστιανικού Δόγματος ήταν τόσο σημαντική που δημιούργησε διαιρέσεις στους κύκλους των ιερωμένων και των πιστών της εποχής. Μεγάλη ομάδα πιστών αλλά και ιερωμένων χωρίστηκαν στα τρία, ανάλογα με το ποιον από τους τρεις ιεράρχες θεωρούσαν πιο σημαντικό. Ετσι δημιουργήθηκαν οι Ιωαννίτες, οι Γρηγορίτες και οι Βασιλείτες.
Πότε και γιατί εισήχθη η κοινή γιορτή στο εορτολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας
Προς εκτόνωση των φατριασμών στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ενώ ο κάθε ένας από τους τρεις Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας είχε τη δική του γιορτή, ο λόγιος και Μητροπολίτης Ευχαΐτων Ιωάννης Μαυρόποδας (1000 – 1070), εισήγαγε στην εκκλησία την εορτή των Τριών Ιεραρχών.
Και ο στόχος του επετεύχθη. Τα πνεύματα εντός της εκκλησίας ηρέμησαν και έκτοτε οι τρεις Ιεράρχες εορτάζονται μαζί, στις 30 Ιανουαρίου, ως Μεγάλοι Πατέρες και Οικουμενικοί Δάσκαλοι – εκτός απο καθένας στην ημέρα του και από κοινού.
Οι τρεις Ιεράρχες
Βασίλειος ο Μέγας
Ο Άγιος Βασίλειος ή Βασίλειος Καισαρείας, υπήρξε επίσκοπος Καισαρείας και θεωρείται Πατέρας της Εκκλησίας και ένας εκ των μεγαλύτερων θεολόγων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η συμβολή του στην χριστιανική θεολογία θεωρείται κεφαλαιώδης ενώ σ΄αυτόν αποδίδεται και η «θεία λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου». Ο Μέγας Βασίλειος σπούδασε στην Αθήνα και θεωρούσε πολύ σημαντική τη μελέτη των κλασσικών συγγραφέων και της ελληνικής φιλοσοφίας, φυσικά υπό το χριστιανικό πρίσμα. Η συμβολή του στην ανάπτυξη των γραμμάτων και της φιλανθρωπίας τον κατέστησαν μια από τις μεγαλύτερες μορφές της Χριστιανικής παράδοσης.
Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Θεωρείται πως η γλώσσα του «έσταζε μέλι» καθώς υπήρξε ο πιο χαρισματικός ρήτορας της εποχής του. Διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και αφιέρωσε τη ζωή του στην ανάπτυξη της φιλανθρωπίας. Μάλιστα τα ημερήσια συσσίτεια που οργάνωσε έτρεφαν 7.000 ανθρώπους!
Στον τομέα της φιλοσοφίας, μπορεί να απέρριπτε τις θεωρίες των αρχαίων Ελλήνων περί Θεού ωστόσο δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει τις εργαλειακές μεθόδους της φιλοσοφίας τους προκειμένου να αναπτύξει μια συστηματική θεολογία.
Στη ζωή του υπήρξε υπόδειγμα ασκητή ενώ δεν παρέλειπε να καταδικάζει εκείνους τους ιερείς που πλούτιζαν από την ιδιότητά τους. Ήταν τέτοια η σκληρή κριτική που ασκούσε στους Αυτοκράτορες, που τελικά η αυλή τον κυνήγησε και τον εξόρισε. Όμως η φήμη του τον ξεπέρασε αφού θεωρείται Άγιος από όλες σχεδόν τις χριστιανικές ομολογίες.
Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός
Γνωστός και με το προσωνύμιο «θεολόγος», ο Γρηγόριος υπήρξε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης τον 4ο αιώνα. Η επιρροή του στην Τριαδική θεολογία θεωρείται τόσο σημαντική που έγινε γνωστός ως «Τριαδικός Θεολόγος». Τα περισσότερα από τα έργα του επηρεάζουν τους σύγχρονους θεολόγους, ειδικά όσον αφορά τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Υπήρξε φίλος του Μεγάλου Βασιλείου καθώς και του αδελφού του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης.
Ήταν σφοδρός οπαδός των γραμμάτων και επιθυμούσε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ ελληνόφωνων και λατινόφωνων θεολόγων της εποχής του. Εκτός από εξαιρετικός θεολόγος όμως, υπήρξε και πολύ καλός ποιητής, αφού έγραψε αρκετά ποίηματα με θεολογικά και ηθικά θέματα.
Θεολογικός και εκπαιδευτικός ο χαρακτήρας της γιορτής
Η γιορτή των τριών Ιεραρχών εκτός από το θεολογικό χαρακτήρα έχει και έναν εκπαιδευτικό καθώς εορτάζονται ως προστάτες της Εκπαίδευσης και των Ελληνικών Γραμμάτων. Η πρώτη φορά που εορτάστηκαν με αυτήν την ιδιότητα ήταν στις 30 Ιανουαρίου του 1842.
Έναν χρόνο νωρίτερα και συγκεκριμένα στις 9 Αυγούστου 1841 το Ακαδημαϊκό Συμβούλιο του Οθωνείου Πανεπιστημίου (πρόκειται για το σημερινό Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών – ΕΚΠΑ), ανακήρυξε προστάτες των Ελληνικών Γραμμάτων και της Εκπαίδευσης τους Τρεις Ιεράρχες.
